Πολλές φορές στην
καθημερινή ζωή ζητείται από τους ανθρώπους όλων των ηλικιών,φύλων,
κοινωνικών θέσεων ή επαγγελμάτων να εκφράσουν και να στηρίξουν τη δική τους θέση, την άποψη που έχουν σχηματίσει για διάφορα θέματα.
Ακολούθως,καλούνται να παρουσιάσουν τις
πεποιθήσεις τους, κοιτάζοντας και εξετάζοντας τα θέματα/πράγματα/προβλήματα από
τη δική τους οπτική γωνία. Πρέπει παράλληλα να είναι σε θέση να στηρίξουν τις απόψεις τους και να πείθουν για την ορθότητά τους, να πείθουν δηλαδή τους ακροατές ή τους αναγνώστες τους για ποιους λόγους αυτά που
υποστηρίζουν είναι όπως τα αντιλαμβάνονται
οι ίδιοι. Πρέπει λοιπόν να αιτιολογούν τις θέσεις τους.
Σε μια τέτοια
περίπτωση θα πρέπει να βρουν το αποδεικτικό τους υλικό (σκέψεις, επιχειρήματα, συλλογισμούς, παραδείγματα, γεγονότα, περιστατικά κ.τ.λ.) και ύστερα να το κατατάσσουν οργανώνοντάς το πειστικά πάνω σε ένα (οικο)δομικό σχέδιο.Η τέχνη να πείθεις
για τις απόψεις σου είναι πανάρχαια και φτάνει ως εμάς από την αρχαία Ελλάδα.
Η οργάνωση του λόγου
και το επιχείρημα
Η συγκεκριμένη
οργάνωση του λόγου στηρίζεται σε ένα σταθερό δομικό πρότυπο,το οποίο
περιλαμβάνει:
1.
την προβολή της θέσης (απόφανσης) του ομιλητή ή του συγγραφέα,
2.
τη διευκρίνιση (επεξήγηση) της θέσης του,
3.
την απόδειξη της ορθότητας των απόψεών του (αιτιολόγηση) μέσω επιχειρημάτων
και
4.
το συμπέρασμα των λεγομένων ή γραφομένων του.
Το επιχείρημα
Επιχείρημα, σύμφωνα με την
επιστήμη της Λογικής, είναι μια σειρά από προτάσεις που συνδέονται μεταξύ τους
χωρίς χάσματα και καταλήγουν σε μια τελική πρόταση, που λέγεται συμπέρασμα. Σκοπός του
επιχειρήματος είναι να υποδείξει την αλήθεια μιας θέσης/απόφανσης. Για να επιτευχθεί ο
σκοπός αυτός, οι προτάσεις που οδηγούν στο συμπέρασμα πρέπει να βρίσκονται
σε λογικές σχέσεις μεταξύ τους (η επόμενη πρόταση είναι λογική ακολουθία της προηγούμενης). Γι’
αυτό και έχουν κάποιους όρους, λέξεις ή φράσεις κοινές (διαρθρωτικές), που γίνονται η γέφυρα
για τη μετάβαση από τη μια (πρόταση) στην άλλη.
ΕΙΔΗ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΩΝ
Η διαδικασία που
ακολουθεί ο ανθρώπινος νους, για να καταστρώσει ένα επιχείρημα,
λέγεται συλλογισμός. Οι συλλογισμοί
διακρίνονται σε:
(1) άμεσους,
(2) έμμεσους,
(3) παραγωγικούς,
(4) επαγωγικούς,
(5) αναλογικούς.
Πιο συγκεκριμένα
(1) Άμεσοι: είναι οι συλλογισμοί των οποίων το συμπέρασμα προκύπτει από μια
μόνο πρόταση-κρίση.
(2) Έμμεσοι: είναι οι συλλογισμοί των οποίων το συμπέρασμα προκύπτει από δύο ή
περισσότερες προτάσεις-κρίσεις.
(3) Παραγωγικός: στο συλλογισμό αυτό συμπεραίνουμε από το γενικό (το όλον) για το μερικό (τα επιμέρους)
(4) Επαγωγικός: στο συλλογισμό αυτό συμπεραίνουμε από το μερικό (τα επιμέρους) για το γενικό (το όλον).
(5) Αναλογικός: στο συλλογισμό αυτό συμπεραίνουμε από το μερικό (τα επιμέρους) πάλι για το μερικό.
Η οργάνωση του λόγου
και η αιτιολόγηση
Όταν ένα κείμενο ή
μια ομιλία προσπαθεί να πείσει και η θεματική του περίοδος ή η εισαγωγή του μας
παρακινεί να ρωτήσουμε «γιατί», η μέθοδος ανάπτυξης (του κειμένου ή της ομιλίας) θα πρέπει να είναι η αιτιολόγηση. Αρχικά λοιπόν προβάλλεται μια θέση και ύστερα αναζητώνται τα
υποστηρίγματά της, προκειμένου να αιτιολογήσουν την ορθότητα της θέσης/άποψης. Η άποψη αυτή μπορεί
να προηγείται από τις αποδείξεις, να τις ακολουθεί ή να εμπεριέχεται μέσα στο
υποστηρικτικό υλικό (στα επιχειρήματα).Η υποστήριξη της θέσης μπορεί να γίνει με ποικίλους τρόπους
αιτιολόγησης και πειθούς,όπως είναι οι συλλογισμοί, οι στατιστικές ενδείξεις,
οι μαρτυρίες των ειδικών επί
του συγκεκριμένου
θέματος. Οι τρόποι αυτοί εκφράζονται με αιτιολογικές προτάσεις (που εισάγονται με
τους συνδέσμους: γιατί, διότι, επειδή, αφού, που, καθώς κ.τ.λ.), με υποθετικούςλόγους (όταν στην υπόθεση
εκφράζεται το αίτιο εκείνου που περιέχεται στην
απόδοση), με χρονικές προτάσεις
που εισάγονται με το
σύνδεσμο αφού, με εμπρόθετους προσδιορισμούς της αιτίας ή με επιρρηματικούς
προσδιορισμούς που δηλώνουν αιτία.
Οργάνωση έκθεσης
με αιτιολόγηση
Η έκθεση μπορεί να
παραλληλιστεί με την παράγραφο, γιατί τα
μέρη τους βρίσκονται
σε αντιστοιχία:
·
θεματική περίοδος της
παραγράφου → πρόλογος έκθεσης
·
σχόλια παραγράφου → κύριο μέρος έκθεσης
·
κατακλείδα παραγράφου
→ επίλογος έκθεσης
Τόσο η παράγραφος όσο
και η έκθεση χτίζονται με την κοινή λογική: παρουσιάζουν μια θέση και στη
συνέχεια προσπαθούν να τη στηρίξουν αναπτύσσοντας μια επιχειρηματολογία.
Επομένως, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η παράγραφος είναι μικρογραφία της έκθεσης με το θέμα της, το
αποδεικτικό της υλικό και τον επίλογό της. Η παράγραφος βέβαια δεν έχει την
αυτοτέλεια της έκθεσης, γιατί εξαρτάται νοηματικά από την προηγούμενη παράγραφο ή
προετοιμάζει την επόμενη. Έχει όμως ανάλογη δομή και οργάνωση. Εξάλλου, πολλές
παράγραφοι μαζί οργανωμένες λογικά γύρω από ένα νοηματικό κέντρο συναποτελούν
την έκθεση. Επομένως, μια έκθεση με αιτιολόγηση την οργανώνουμε, όπως
οργανώνουμε μια παράγραφο με αιτιολόγηση: δήλωση προσωπικής θέσης (απόφανσης) στον πρόλογο, αιτιολόγηση
της θέσης (επιχειρηματολογία) στο κύριο θέμα, διατύπωση συμπεράσματος στον επίλογο.
Σχόλια