Του ΙΩΑΝΝΗ Ν.
ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΥ*
Στο προηγούμενο άρθρο
μου είχα αναφερθεί στη σημασία του φιλοσοφικού στοχασμού και αναστοχασμού -όπως
βέβαια και της Παιδείας, στην οποία θα αναφερθώ σε ένα επόμενο άρθρο μου- για
την αναζήτηση της ευτυχίας, που δεν θα μπορούσε, σύμφωνα και με τον Σωκράτη, να
επιτευχθεί δίχως μια ουσιαστική εξέταση του βίου.
Δίχως μία εξέταση που
και από μόνη της αρκεί για να αποτελέσει μέρος μιας επίσης ουσιαστικής
νοηματοδότησης της ζωής μας. Γιατί, βέβαια, η ανθρώπινη ζωή μπορεί
ποικιλοτρόπως να νοηματοδοτηθεί και να βιωθεί. Το μεγάλο ερώτημα που υφίσταται
ωστόσο είναι αν το νόημα που αναζητούμε και θα της δώσουμε είναι ένα νόημα
πραγματικής ευτυχίας, μιας ευτυχίας που θα αφήσει στο τέλος τη γλυκιά γεύση
μιας έντιμης και βιωματικά πλούσιας ζωής, που άξιζε κανείς να τη ζήσει.
Το πρόβλημα, βέβαια,
ενός ακριβούς και κοινά αποδεκτού ορισμού της φιλοσοφίας συνεχίζει να παραμένει
ανοικτό. Αλλωστε, σε αντίθεση με όλους τους άλλους εννοιολογικούς ορισμούς, ο
ορισμός της φιλοσοφίας είναι από μόνος του ήδη φιλοσοφία, σε αντίθεση, ας
πούμε, με τον ορισμό των μαθηματικών, που δεν είναι μαθηματικά, ή της
βιολογίας, που δεν είναι βιολογία. Αποτολμώντας ωστόσο, μέσα από ένα συγκριτικά
κριτικό λόγο, έναν ορισμό, υποστηρίζω ότι η φιλοσοφία είναι ο στοχασμός πάνω
στο στοχασμό και τη γνώση, πάνω στην ουσία του ανθρώπινου βίου και των αξιών
του, των όντων και του κόσμου στο σύνολό του, είναι όμως συγχρόνως και
πρωταρχικά, με βάση τη Σωκρατική-Πλατωνική φιλοσοφία, επιλογή τρόπου ζωής. Ας
μου επιτραπεί εδώ, σε αντίθεση με τα τόσα μυστικιστικά «μαντζούνια» και
μυθιστορήματα για μια ανθρώπινη ευτυχία, που παγκοσμίως πωλούνται σε
εκατομμύρια αντίτυπα, να προτείνω, δείγματος χάριν, το βιβλίο του Pierre Hadot, «Η φιλοσοφία ως τρόπος ζωής»
(Εκδ. Οίκος Λιβάνη, Αθήνα 2009).
Στο δυσκολότατο αυτό,
και αδύνατο να ολοκληρωθεί πλήρως, άθλημα, ούτε ο εκκοσμικευμένος δρόμος της
ψυχολογίας και της ψυχανάλυσης (βλ. σχετικά το πολύ διαφωτιστικό άρθρο του
Δημοσθένη Δαββέτα στην «Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία», 7.9. 2014) ούτε η
θρησκευτική διδασκαλία, δυστυχώς, αρκούν για να μας υποδείξουν τον κατάλληλο
δρόμο, στην προσπάθειά μας να ζήσουμε, στο χρόνο που θα μας δοθεί πάνω σ' αυτόν
τον πλανήτη, μια όσο το δυνατόν πιο πλήρη και ευτυχισμένη ζωή. Και βέβαια δεν
αναφέρομαι εδώ στη θρησκευτική παράδοση, που αποτελεί χαρακτηριστικό στοιχείο
της νεοελληνικής μας ιδιοπροσωπίας.
Υπάρχει ασφαλώς
σίγουρα ο σεβαστός κόσμος των δογματικά πιστών, σε όλες τις θρησκείες του
κόσμου, που θεωρεί αδύνατη, για να μην πω ύβριν, την αναζήτηση της
πνευματικότητας, της ηθικής θέασης του κόσμου και της ευτυχίας σε έναν
εκκοσμικευμένο δρόμο χωρίς Θεό. Τους πιστούς αυτούς θα μπορούσε ίσως να τους
θεωρήσει κανείς περισσότερο μακάριους, σε αντίθεση με τους πιο τολμηρούς και
μοναχικούς μαχητές για μια πλήρη και ευτυχισμένη ζωή που θα αναζητηθεί έξω από
την παρηγορητική και καταπραϋντική προστατευτική σφαίρα της θρησκείας.
Θα πρέπει όμως να
γνωρίζουμε, εμείς οι τολμηροί πεζοπόροι της ζωής, ότι η κριτική σκέψη, η
αναζήτηση ουσιαστικών νοήματων και αξιακών αρχών και σημασιοδοτήσεων και ο
φιλοσοφικός στοχασμός και αναστοχασμός δεν εμφανίζονται κατά παραγγελία,
πατώντας κάποια στιγμή, ας πούμε στα πενήντα μας, κάποιο κουμπί, ούτε βέβαια
είναι αλά καρτ, αλλά απαιτούν συνεχή άσκηση σε όλα αυτά τα επιμέρους
υποαθλήματα. Απαιτούν μία άσκηση, από την παιδική ήδη ηλικία, στην κριτική και
φιλοσοφική σκέψη.
Και εδώ είναι
ιδιαίτερα ενδιαφέρον να αναφερθεί ότι η χώρα μας -ναι, η χώρα αυτή όπου
πρωτοαναφέρθηκε η λέξη φιλοσοφία και πρωτόφαντα αναπτύχθηκε ο φιλοσοφικός
λόγος, παντοτινό κόσμημα του παγκόσμιου πολιτισμού-, για διάφορους λόγους που
δεν είναι δυνατόν εδώ να αναλυθούν, φαίνεται με εμμονή να δείχνει (εδώ και
δεκαετίες, για να μην πω από συστάσεως του ελληνικού κράτους) μια παράλογη
αντιπάθεια -που εδώ θα αρκεστώ να πω ότι δεν είναι και τόσο παράλογη βέβαια,
ιστορικά- προς τη φιλοσοφία και την κριτική σκέψη.
Σε κραυγαλέα αντίθεση
με εμάς, η φιλοσοφία διδάσκεται σε πάμπολλες χώρες του κόσμου, και στην
Ευρωπαϊκή Ενωση, με συνειδητή επάρκεια. Για παράδειγμα, στην Ιταλία διδάσκεται
υποχρεωτικά στη θεωρητική κατεύθυνση του Λυκείου, για τρία ολόκληρα χρόνια,
αρχίζοντας με τον Ησίοδο, τον Παρμενίδη, τον Ηράκλειτο, τον Δημόκριτο, τον
Γοργία, τον Πλάτωνα, τον Αριστοτέλη, τον Επίκουρο, τον Σέξτο Εμπειρικό και τον
Ευκλείδη, και ολοκληρώνοντας με τον Κουν, τον Φεγεράμπεντ, τον Βέμπερ, τον
Κρόξε και τον Χόρκχαϊμερ. Στη Γαλλία, από την άλλη, η φιλοσοφία έχει ιστορικές
ρίζες στη μέση εκπαίδευση, αφού αποτελεί βασικό μάθημα του γαλλικού μπακαλορεά,
ήδη από την εποχή του Ναπολέοντα. Τι να προσθέσω; Οτι η φιλοσοφία διδάσκεται σε
πάμπολλες χώρες του κόσμου ακόμη και στα Δημοτικά; Μα ούτε αυτό νομίζω ότι θα
μας εντυπωσίαζε τόσο, ώστε να προχωρήσουμε, έστω και τιμώντας απλά και μόνο την
ιστορία μας, προς την πρέπουσα αλλαγή. Και ύστερα λέμε, μας φταίνε οι
Σκοπιανοί.
*Καθηγητής
Τεχνολογικής και Φιλοσοφικής Θεώρησης της Τεχνοεπιστήμης στο ΠΤΔΕ της
Παιδαγωγικής Σχολής του ΑΠΘ
Σχόλια