ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 2020: Κριτήριο Αξιολόγησης (Διδαγμένο κείμενο αρχαίων ελληνικών)

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ 8: Η αλληγορία του σπηλαίου: οι δεσμώτες

Επιμέλεια: Σόνια Σιούτη

ΚΕΙΜΕΝΟ: ΠΛΑΤΩΝ, Πολιτεία 514a-515c

Μετὰ ταῦτα δή, εἶπον, ἀπείκασον τοιούτῳ πάθει τὴν ἡμετέραν φύσιν παιδείας τε πέρι καὶ ἀπαιδευσίας. Ἰδὲ γὰρ ἀνθρώπους οἷον ἐν καταγείῳ οἰκήσει σπηλαιώδει, ἀναπεπταμένην πρὸς τὸ φῶς τὴν εἴσοδον ἐχούσῃ μακρὰν παρὰ πᾶν τὸ σπήλαιον, ἐν ταύτῃ ἐκ παίδων ὄντας ἐν δεσμοῖς καὶ τὰ σκέλη καὶ τοὺς αὐχένας, ὥστε μένειν τε αὐτοὺς εἴς τε τὸ πρόσθεν μόνον ὁρᾶν, κύκλῳ δὲ τὰς κεφαλὰς ὑπὸ τοῦ δεσμοῦ ἀδυνάτους περιάγειν, φῶς δὲ αὐτοῖς πυρὸς ἄνωθεν καὶ πόρρωθεν καόμενον ὄπισθεν αὐτῶν, μεταξὺ δὲ τοῦ πυρὸς καὶ τῶν δεσμωτῶν ἐπάνω ὁδόν, παρ’ ἣν ἰδὲ τειχίον παρῳκοδομημένον, ὥσπερ τοῖς θαυματοποιοῖς πρὸ τῶν ἀνθρώπων πρόκειται τὰ παραφράγματα, ὑπὲρ ὧν τὰ θαύματα δεικνύασιν.

Ὁρῶ, ἔφη.

Ὅρα τοίνυν παρὰ τοῦτο τὸ τειχίον φέροντας ἀνθρώπους σκεύη τε παντοδαπὰ ὑπερέχοντα τοῦ τειχίου καὶ ἀνδριάντας καὶ ἄλλα ζῷα λίθινά τε καὶ ξύλινα καὶ παντοῖα εἰργασμένα, οἷον εἰκὸς τοὺς μὲν φθεγγομένους, τοὺς δὲ σιγῶντας τῶν παραφερόντων.

Ἄτοπον, ἔφη, λέγεις εἰκόνα καὶ δεσμώτας ἀτόπους.

Ὁμοίους ἡμῖν, ἦν δ’ ἐγώ·

τοὺς γὰρ τοιούτους πρῶτον μὲν ἑαυτῶν τε καὶ ἀλλήλων οἴει ἄν τι ἑωρακέναι ἄλλο πλὴν τὰς σκιὰς τὰς ὑπὸ τοῦ πυρὸς εἰς τὸ καταντικρὺ αὐτῶν τοῦ σπηλαίου προσπιπτούσας;

Πῶς γάρ, ἔφη, εἰ ἀκινήτους γε τὰς κεφαλὰς ἔχειν ἠναγκασμένοι εἶεν διὰ βίου;

Τί δὲ τῶν παραφερομένων; οὐ ταὐτὸν τοῦτο;

Τί μήν;

Εἰ οὖν διαλέγεσθαι οἷοί τ’ εἶεν πρὸς ἀλλήλους, οὐ ταῦτα ἡγῇ ἂν τὰ ὄντα αὐτοὺς νομίζειν ἅπερ ὁρῷεν; Ἀνάγκη.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Α1. α. Να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό που αντιστοιχεί σε κάθε μία από τις παρακάτω περιόδους λόγου και δίπλα σε αυτόν τη λέξη «Σωστό», αν είναι σωστή, ή τη λέξη «Λάθος», αν είναι λανθασμένη, με βάση το αρχαίο κείμενο:

1.     Οι δεσμώτες είναι δεμένοι μόνο στα πόδια.

2.     Το φως της φωτιάς βρίσκεται μπροστά από τους δεσμώτες.

3.     Εντός του σπηλαίου υπάρχει ένα τειχάκι χτισμένο παράλληλα στον δρόμο.

4.     Ο Γλαύκων χαρακτηρίζει τους δεσμώτες παράξενους.

5.     Οι δεσμώτες μπορούν να μιλήσουν μεταξύ τους.

(μονάδες 5)

β. Για κάθε μία από τις παραπάνω απαντήσεις να γράψετε στο τετράδιό σας το τμήμα του αρχαίου κειμένου που την επιβεβαιώνει. (μονάδες 5)

Μονάδες 10

Β1. Να ερμηνεύσετε τους συμβολισμούς της αλληγορίας: ἐν δεσμοῖς, τειχίον.

Μονάδες 10

Β2.  Σε ποια σημεία του κειμένου διαφαίνεται ότι ο φιλόσοφος αναφέρεται στην σύγχρονή του πολιτική κατάσταση; Ποια ήταν τα χαρακτηριστικά των πολιτικών προσώπων στην εποχή του;

Μονάδες 10

Β3. Να γράψετε στο τετράδιό σας, δίπλα στον αριθμό καθεμιάς από τις προτάσεις της στήλης Α, τη σωστή λέξη ή πρόταση της στήλης Β.

ΣΤΗΛΗ Α	ΣΤΗΛΗ Β
1.     Από το δεύτερο βιβλίο του έργου Πολιτεία ἤ περί δικαίου ως το τέλος οι κύριοι συζητητές είναι	-        ο Σωκράτης, ο Πολέμαρχος και ο Θρασύμαχος. -        ο Γλαύκων, ο Σωκράτης και ο Αδείμαντος. -        ο Κέφαλος, ο Αδείμαντος και ο Σωκράτης.
2.     Με τον όρο  πολιτεία δηλώνεται	-        το πολίτευμα, οι βασικές δηλαδή αρχές που υπόκεινται στη νομοθεσία και στους θεσμούς της πόλης. -        η κοινότητα που την αποτελούν κυβερνώντες και κυβερνώμενοι,  ἄρχοντες και ἀρχόμενοι. -        η πόλη - κράτος, που αναπτύχθηκε ήδη από την αρχαϊκή εποχή στον ελληνικό χώρο.
3.     Το συμφέρον του ισχυρού καθορίζει το τι είναι δίκαιο.	-        Γλαύκων -        Πολέμαρχος -        Θρασύμαχος
4.     «Ούτε ο ήλιος δεν μπορεί να υπερβεί τα όρια μέσα στα οποία κινείται. Αν τυχόν και τα υπερβεί, τότε οι Ερινύες, οι βοηθοί της Δικαιοσύνης, θα τον βρουν και θα τον επαναφέρουν στη τροχιά του».	-        Ηράκλειτος -        Δημόκριτος -        Σωκράτης

Μονάδες 10

Β4. πάθει, ἀνδριάντας: Ποια σημασία έχουν οι λέξεις μέσα στο κείμενο; Να σχηματίσετε δύο ομόρριζα επίθετα, απλά ή σύνθετα, της αρχαίας ελληνικής γλώσσας.

Μονάδες 10

Β5. Να συγκρίνετε τη λειτουργία της φωτιάς στην πλατωνική αλληγορία («φῶς δὲ αὐτοῖς πυρὸς») με το φως, έτσι όπως παρουσιάζεται στο παρακάτω ποίημα του Ανέστη Ευαγγέλου.

Το φως

Και στα πιο σκοτεινά λαγούμια*
τα πιο βαθιά
τα πιο λησμονημένα
έρχεται κάποτε
ωσάν σε διάλειμμα
κι όταν κανείς πια τίποτε δεν περιμένει
θαυματουργό
παρήγορο
το φως.

*λαγούμι: η υπόγεια στοά

Από τη συλλογή Το διάλειμμα (1976) του Ανέστη Ευαγγέλου

Μονάδες 10