Πανελλαδικές Εξετάσεις 2020: ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ: Προτεινόμενο κριτήριο αξιολόγησης στο διδαγμένο κείμενο

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ:Σόνια Σιούτη

ΚΕΙΜΕΝΟ: ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, Μετὰ τὰ φυσικά, Α 2, 98b12-28

            Διὰ γὰρ τὸ θαυμάζειν οἱ ἄνθρωποι καὶ νῦν καὶ τὸ πρῶτον ἤρξαντο φιλοσοφεῖν, ἐξ ἀρχῆς μὲν τὰ πρόχειρα τῶν ἀτόπων θαυμάσαντες, εἶτα κατὰ μικρὸν οὕτω προϊόντες καὶ περὶ τῶν μειζόνων διαπορήσαντες, οἷον περί τε τῶν τῆς σελήνης παθημάτων καὶ τῶν περὶ τὸν ἥλιον καὶ τὰ ἄστρα καὶ περὶ τῆς τοῦ παντὸς γενέσεως. Ὁ δ’ ἀπορῶν καὶ θαυμάζων οἴεται ἀγνοεῖν (διὸ καὶ ὁ φιλόμυθος φιλόσοφός πώς ἐστιν· ὁ γὰρ μῦθος σύγκειται ἐκ θαυμασίων)· ὥστ’ εἴπερ διὰ τὸ φεύγειν τὴν ἄγνοιαν ἐφιλοσόφησαν, φανερὸν ὅτι διὰ τὸ εἰδέναι τὸ ἐπίστασθαι ἐδίωκον καὶ οὐ χρήσεώς τινος ἕνεκεν. Μαρτυρεῖ δὲ αὐτὸ τὸ συμβεβηκός· σχεδὸν γὰρ πάντων ὑπαρχόντων τῶν ἀναγκαίων καὶ τῶν πρὸς ῥᾳστώνην καὶ διαγωγὴν ἡ τοιαύτη φρόνησις ἤρξατο ζητεῖσθαι. Δῆλον οὖν ὡς δι’ οὐδεμίαν αὐτὴν ζητοῦμεν χρείαν ἑτέραν, ἀλλ’ ὥσπερ ἄνθρωπος, φαμέν, ἐλεύθερος ὁ αὑτοῦ ἕνεκα καὶ μὴ ἄλλου ὤν, οὕτω καὶ αὐτὴν ὡς μόνην οὖσαν ἐλευθέραν τῶν ἐπιστημῶν· μόνη γὰρ αὕτη αὑτῆς ἕνεκέν ἐστιν.

 

Α1. Να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό που αντιστοιχεί σε κάθε μία από τις παρακάτω περιόδους λόγου και δίπλα σε αυτόν τη λέξη «Σωστό», αν είναι σωστή, ή τη λέξη «Λάθος», αν είναι λανθασμένη, με  βάση το αρχαίο κείμενο:

       i.          Οι άνθρωποι φιλοσοφούσαν μόνο στο παρελθόν.

     ii.          Αρχικά οι άνθρωποι παρατηρούσαν τα παράξενα της καθημερινής ζωής.

    iii.          Όποιος απορεί, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, έχει επίγνωση της άγνοιάς του.

    iv.          Η φιλοσοφία έχει χρηστικό χαρακτήρα.

      v.          Η ενασχόληση με τη φιλοσοφία δεν απαιτεί να έχουν καλυφθεί προηγουμένως όλες οι βασικές ανθρώπινες ανάγκες.

(μονάδες 5)

Α2. Για κάθε μία από τις παραπάνω απαντήσεις να γράψετε στο τετράδιό σας το χωρίο του αρχαίου κειμένου που την επιβεβαιώνει. (μονάδες 5)

Μονάδες 10

Β1. Τι είδους επιστήμη είναι η φιλοσοφία, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη; Ποια είναι η σχέση της με τον ελεύθερο χρόνο, σύμφωνα με το κείμενο που σας δόθηκε;

Μονάδες 10

 

Β2. φιλοσοφεῖν, φρόνησις: Ποιο είναι το περιεχόμενο των όρων του κειμένου;

Μονάδες 10

Β3. Να χαρακτηρίσετε τις ακόλουθες θέσεις ως σωστές (Σ) ή λανθασμένες (Λ):

       i.          Στην αμφισβήτηση ο Σωκράτης δεν έμοιαζε με τους σοφιστές.

     ii.          Ο Σωκράτης, στους πλατωνικούς διαλόγους, αποφαίνεται ο ίδιος εκ των προτέρων, παραθέτει ο ίδιος εξαρχής κάποια θεωρία ή άποψη.

    iii.          Mε πολιτικά προβλήματα ασχολήθηκαν και οι προγενέστεροι του Σωκράτη φιλόσοφοι, ενώ ζητήματα ηθικής απασχόλησαν και τον Ηράκλειτο και πολλούς σοφιστές.

    iv.          Οι Αθηναίοι είχαν στείλει στη Δήλο θεωρία (επίσημη αποστολή σε ιερή τελετή) αντιπροσώπους της πόλης και το ένα από τα δύο ιερά πλοία τους, τη Σαλαμινία.

      v.          Ο Σωκράτης ήπιε ψύχραιμα το κώνειο, συζητώντας με τους φίλους του για την αθανασία της ψυχής και πέθανε μέσα στο κελί του δεσμωτηρίου.

Μονάδες 10

Β4. φεύγειν, ἐδίωκον, ζητεῖσθαι, μόνην, ἐλευθέραν: Να γράψετε δύο ομόρριζες λέξεις (ουσιαστικά ή επίθετα), απλές ή σύνθετες, της νέας ελληνικής γλώσσας για καθέναν από τους τύπους που σας δόθηκαν.

Μονάδες 10

Β5. Να μελετήσετε με προσοχή το κείμενο που ακολουθεί και στη συνέχεια να γράψετε τις ομοιότητες που εντοπίζετε σε σχέση με όσα αναφέρει ο Αριστοτέλης στο αρχαίο κείμενο.

 

            Η ἀπορία για τους αρχαίους φιλοσόφους δεν είναι απλώς ένα αδιέξοδο, μια κατάσταση πνευματικής αμηχανίας· είναι και ένα αφετηριακό σημείο επαναπροσέγγισης και επαναπροσδιορισμού των φιλοσοφικών ζητημάτων. Πιο συγκεκριμένα, η ἀπορία μπορεί να είναι είτε ένα φιλοσοφικό ζήτημα που εμφανίζεται ως αδιέξοδο καθαυτό, ένας γρίφος δηλαδή, είτε μια ορισμένη νοητική κατάσταση, μια κατάσταση αμηχανίας ή αδυναμίας, στην οποία έχουμε περιέλθει κατά την πραγμάτευση ενός ζητήματος, χωρίς όμως να πιστεύουμε αναγκαστικά ότι η αμηχανία αυτή δεν μπορεί να αρθεί και να βρεθεί τελικά κάποια λύση. Οι αρχαίοι φιλόσοφοι, ως επί το πλείστον, επενδύουν μεθοδολογικά στην ἀπορία, την επιδιώκουν, την επιζητούν, την τονίζουν, την εμπιστεύονται, αν και πολύ συχνά δεν μένουν σε αυτή. Ο ρόλος της στην πλατωνική, την αριστοτελική και τη σκεπτική φιλοσοφική παράδοση είναι τεράστιος. Η διαπόρησις δεν είναι απλώς ένα μεθοδολογικό εργαλείο και μόνο, αλλά ένας ουσιώδης τρόπος άσκησης της φιλοσοφίας. Ένας λόγος για την έμφαση στην ἀπορία είναι η πεποίθηση του αρχαίου ότι κεντρικός στόχος του φιλοσόφου είναι όχι τόσο να λύσει φιλοσοφικά προβλήματα όσο πρωτίστως να τα θέσει με διαύγεια και καθαρότητα. Ως προς αυτό η αρχαία φιλοσοφία ομοιάζει με τη σύγχρονη φιλοσοφία, ή θα μπορούσε να πει κανείς ότι το χαρακτηριστικό αυτό της σύγχρονης φιλοσοφίας, όπως το τονίζει ο Wittgenstein, για παράδειγμα, είναι κληρονομιά της συνειδητοποίησης της ουσίας της φιλοσοφίας όπως συγκροτήθηκε στην αρχαιότητα.

Γιώργος Καραμανώλης, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης

Μονάδες 10