Οι σχέσεις μεταξύ
των μαθητών αποτελούν ένα σημαντικό παιδαγωγικό και σχολικό ζήτημα. Η
καλλιέργεια των σχέσεων δίνει δυναμική στο “είναι”
κάθε παιδιού και ιδιαίτερα η φιλία μπορεί να τροφοδοτήσει και τα βαθύτερα νοήματα
της ζωής. Ποιος δεν έχει νιώσει το απάγκιο της φιλίας ιδιαίτερα σε δύσκολες
στιγμές; Ποιος δεν επιζητεί τη ζεστασιά και την τρυφερότητα του φιλικού λόγου
στις πιο μύχιες αναζητήσεις μας, στις πιο επίμαχες ταλαντεύσεις μας; Οι σχέσεις
μεταξύ των μαθητών είναι βασικό στοιχείο για την ανάπτυξη της σχολικής ζωής και
για τη δημιουργία ενός μορφωτικού – πολιτιστικού τοπίου, το οποίο έχει απόλυτη
ανάγκη η μαθησιακή λειτουργία. Είναι παράγοντας κοινωνικοποίησης και ανάπτυξης
της προσωπικότητας κάθε νέου και νέας. Είναι βασικό σημείο για τη ζωντάνια και
τη δημιουργικότητα της σχολικής αίθουσας.
Διαχρονικά, οι
σχέσεις μεταξύ των μαθητών απασχολούσαν τους μεγάλους παιδαγωγούς και
προσπαθούσαν αφενός μεν να τις κατανοήσουν σε κάθε πτυχή τους, αφετέρου δε να
ανιχνεύσουν στοιχεία για τη συστηματική καλλιέργειά τους. Το σχολείο είναι μια
ζωντανή μικρο-κοινότητα, είναι ένας κοινωνικός θεσμός στον οποίο συνευρίσκονται
διαφορετικές κουλτούρες (αφετηριακές – εξωσχολικές των παιδιών), διαφορετικές
(πλέον) θρησκείες, διαφορετικές νοοτροπίες και αντιλήψεις. Το σχολείο δεν
μπορεί να γίνει χωνευτήρι, να αφομοιώσει και να ομογενοποιήσει τις
διαφορετικότητες. Το σχολείο οφείλει να σεβαστεί κάθε ιδιαιτερότητα, οφείλει να
την ενισχύσει. Το σχολείο είναι υποχρεωμένο να δημιουργεί όμως μια δική του
φυσιογνωμία όπου το επιμέρους και η διαφορετικότητά του θα είναι πλούτος και
πεδίο επώασης της ποικιλομορφίας του, η οποία – ούτως ή άλλως – είναι
θεμελιώδες βασικό χαρακτηριστικό. Και η δική του φυσιογνωμία δεν θα είναι μόνο
αποτέλεσμα αθροίσματος ούτε ακόμα σύνθεσης των επιμέρους στοιχείων του, αλλά θα
είναι ένας νέος χώρος δημιουργίας για τους μαθητές, τους εκπαιδευτικούς και
τους γονείς – στο βαθμό που οι τελευταίοι σημειώνουν κάποια αξιόλογη παρουσία.
Είναι γνωστό ότι
ανάμεσα στους μαθητές αναπτύσσεται μια παράλληλη κουλτούρα, πέραν εκείνης που
σχηματίζεται από το σχολείο με τη θεσμική του λειτουργία. Οι μαθητές έχουν
συχνά ειδικό λεξιλόγιο, ειδικούς κώδικες συνεννόησης, ξεχωριστούς συμβολισμούς
που απορρέουν τόσο από τα ιδιαίτερα κοινωνικά χαρακτηριστικά τους ως νέων που
εκφράζουν μια νέα εποχή σχεδόν σε κάθε όψη της ζωής, όσο και από τις κρυφές εν
πολλοίς φιλοδοξίες και στοχεύσεις, αφού κάθε νέος και νέα αντιμετωπίζει το
σχολείο, σε μεγάλο βαθμό, σαν ένα στάδιο προετοιμασίας για τη ζωή. Και είναι
πράγματι έτσι. Ωστόσο, όπως σε όλα τα παιδαγωγικά και εκπαιδευτικά ζητήματα οι
προσεγγίσεις είναι αμφίπλευρες και πολυσύνθετες. Το σχολείο δεν αντιμετωπίζεται
πλέον μόνο ως ένα προκαταρκτικό στάδιο για τη ζωή, αλλά είναι και το ίδιο
κομμάτι της ζωής. Ως εκ τούτου, οφείλουμε να δούμε με πιο συστηματικό και
ενδελεχή τρόπο την όλη ζωή του.
Υπάρχει ένα
νεφέλωμα ερωτημάτων που πλανάται στην ατμόσφαιρα του σχολείου. Κατά πόσο
επηρεάζεται το κλίμα του σχολείου και επομένως και οι σχέσεις μεταξύ των μαθητών
από το γενικότερο κοινωνικό κλίμα; Κατά πόσο το εξωσχολικό αξιακό πεδίο αποικεί
το αντίστοιχο πεδίο του σχολείου; Ως ποιο βαθμό τροφοδοτείται η ενδοσχολική βία
από την κρατούσα εξωσχολική βία; Τέλος, κατά πόσο το σχολείο εξανθρωπίζει
πράγματι τους νέους και τις νέες; Ίσως οι απαντήσεις να είναι «ανοικτές», να
μην απαντιούνται εύκολα και οριστικά. Ωστόσο, αρκετές φορές η ειδική σχολική
αντίληψη των μαθητών αποκτά αρκετά σκληρά χαρακτηριστικά αντιπαράθεσης,
απόρριψης και απομονωτισμού. Διατυπώνεται δε η άποψη ότι ο στιγματισμός μαθητών
από άλλους μαθητές έχει σοβαρές επιπτώσεις στον ψυχικό τους κόσμο και στην αυτό
– εκτίμησή τους. Υπάρχει, ως εκ τούτου, λόγος και αιτία να συζητηθούν και να
αντιμετωπιστούν τα προβλήματα υπο-κουλτούρας που αναπτύσσονται μεταξύ των
μαθητών.
Είναι γνωστό και
κλασικό το ερώτημα, αν είναι διδακτή η αρετή. Ωστόσο, ανεξάρτητα από την
απάντηση στο θέμα αυτό, μπορούμε να ισχυριστούμε ότι είναι διδακτή η καλή
συμπεριφορά, είναι υποχρέωσή μας να καλλιεργούμε την ανάπτυξη διαπροσωπικών,
φιλικών σχέσεων μεταξύ των μαθητών, είναι παιδαγωγική μας ευθύνη να προάγουμε
τη δύναμη του ορθολογισμού και της λογικής, είναι καίρια ουμανιστική αντίληψη
να αναδεικνύουμε τις αξίες του αλληλοσεβασμού, του αλτρουισμού, της ανοχής, της
κατανόησης, της συνεργασίας και της φιλίας. Σταθερή άποψή μου είναι ότι πρέπει
να ενισχυθεί ο παιδαγωγικός ρόλος του σχολείου. Αυτή ήταν και μια παλιότερη
εκπαιδευτική συνιστώσα, η οποία στη συνέχεια μετασχηματίστηκε αρκετά από τη
γνωστή μονομέρεια του σχολείου της μετάδοσης γνώσεων, λόγω μιας χρησιμοθηρικής
αλλά και αδιέξοδης αντίληψης και πρακτικής.
Σήμερα, σε εποχές
πολυσύνθετων μετασχηματισμών και έντονων αβεβαιοτήτων, τα πράγματα αλλάζουν και
«η παραδοσιακή έμφαση στο ρόλο του σχολείου στην προώθηση της πνευματικής και γνωστικής
ανάπτυξης του παιδιού, έχει επεκταθεί στην έμφαση του ρόλου της καθοδήγησης,
της κοινωνικοποίησης, της συμβουλευτικής»[1].
Σήμερα οφείλουμε να βλέπουμε το Όλον του μαθητή, την προσωπικότητά του και όχι
μόνο το μαθησιακό του πεδίο. Άλλως πλήττεται, στον πιο βαθύ πυρήνα της η ίδια η
έννοια της σύστασης του σχολείου, της καταστατικής πράξης της εκπαίδευσης.
Ν.Τσούλιας
[1] Coolahan,
J. (2004), The teaching career in the Knowledge Society: trends and challenges,
in: Koulaidis V. (edit.), Quality
of Education, Teachers professional training and development, Athens : Ministry of education and religious affairs of Greece
