Λατινικά: Οι πέντε κλίσεις των ουσιαστικών

Γραμματική του ΑΧΙΛΛΕΑ ΤΖΑΡΤΖΑΝΟΥ

1. Πρώτη κλίσις (Declinatio prima).

14. Η πρώτη κλίση, όπως και η πρώτη κλίση της αρχαίας Ελληνικής, περιέχει μόνο ονόματα αρσενικά και θηλυκά.

Αυτά τα ονόματα στην ονομαστική του ενικού έχουν κατάληξη -ă (γεν. -ae)· χαρακτήρας του αρχικού θέματος a (§ 13. 4).

Παράδειγμα

(mensa τραπέζι, θ. mensa-)

Singularis
Nominativus	mens - ă
Genetivus	mens - ae
Dativus	mens - ae
Accusativus	mens - ăm
Vocativus	mens - ă
Ablativus	mens - ā
Pluralis
Nominativus	mens - ae
Genetivus	mens - ārum
Dativus	mens - īs
Accusativus	mens - ās
Vocativus	mens - ae
Ablativus	mens - īs (§ 13, 2)

Κατά τον ίδιο τρόπο κλίνονται και τα ονόματα terra γη, χώρα, insŭla νησί, statŭa ανδριάντας, pugna μάχη, κτλ., όπως και τα αρσενικά ονόματα nauta ναύτης, agricŏla γεωργός, pŏēta ποιητής, Sequăna Σηκουάνας κτλ. (βλ. § 12,1 σημ.).

15. Ανωμαλίες πρωτόκλιτών ονομάτων.-1) Τα θηλυκά ονόματα dea (θεά) και filia (θυγατέρα) τη δοτική και την αφαιρετική του πληθυντικού (deis, filiis) τη σχηματίζουν κανονικά σε –abus, όταν είναι ανάγκη, να γίνει διάκριση από τις όμοιες αντίστοιχες πτώσεις των αρσενικών δευτερόκλιτων ονομάτων deus θεός και filius γιος. Έτσι λέγεται deis et deabus ή dis deabusque (τοις θεοίς και ταις θεαίς), filiis et flliabus ή filiis filiabusque (τοις υιοίς και ταις θυγατράσιν).

2) Το όνομα familia (οικογένεια) στη γενική του ενικού έχει κατάληξη κανονικά -ae, αλλά και -as (αρχαϊκή κατάληξη όμοια με την ελληνική γλώσσα) στις φράσεις pater familias (οικοδεσπότης), mater familias (οικοδέσποινα), κ.ά.

Άλλη αρχαϊκή κατάληξη με την οποία σχηματίζουν τη γενική ενικού πρωτόκλιτα ονόματα (κυρίως στους παλαιότερους ποιητές), είναι -āi (κατά τη β' κλίση): aulāi (= aulae της αυλής), terrāi (= terrae, της γης).

Η κατάληξη της γενικής πληθυντικού -arum σε μερικά ονόματα συγκόπτεται σε -um: drachmum = drachmarum. (Το ίδιο και σε δευτερόκλιτα talentum = talentorum, Argivum = Argivorum).

16. Ελληνικά πρωτόκλιτα ονόματα, ιδίως κύρια, που τα πήρε και η λατινική γλώσσα, σχηματίζουν συνήθως κατά την κλίση τους στη λατινική μερικές πτώσεις του ενικού αριθμού όπως και στην αρχαία ελληνική: (Αινείας) nomin. Aeneas, accus. Aenean∙ (Αγχίσης) nomin. Anchises, acc. Anchisen, voc. Anchise· (Πηνελόπη) nom. (Penelŏpa και) Penelope, gen. Penelopae και Penelopes, acc. Penelopen. voc. Penelope.

Πολλά σε -ης (όπως Αλκιβιάδης, Αριστείδης κ.τ.ό.) σχηματίζονται στη λατινική ως τριτόκλιτα: Alcibiădes, gen. Alcibădis κτλ. κλητική Alcibiadē κατά την πρώτη κλίση της αρχαίας ελληνικής.

2. Δεύτερη κλίση (Declinatio secunda)

17. Η δεύτερη κλίση περιέχει ονόματα και από τα τρία γένη: αρσενικά και θηλυκά που λήγουν σε -us ή σε -er (γεν. -i) και ουδέτερα που λήγουν σε -um (γεν. -i). Χαρακτήρας του θέματος ο (§ 13. 4).

Παραδείγματα

(dominus κύριος, θ. domino -, puer παιδί. θ. puero -,
ager αγρός, θ. agro -, donum δώρο, θ. dono-).

Singularis

Nom.	domin - ŭs	puer	ager	dōn - ŭm
Gen.	domin - ī	puĕr - i	agr - i	don - i
Dat.	domin - ō	puer - ο	agr - o	don - ō
Acc.	domin - ŭm	puer - um	agr - um	don - ŭm
Voc.	domin - ĕ	puer	ager	don - ŭm
Abl.	domin - ō	puer - ο	agr - o	don - ō
Ρluralis
Nom.	domin - ī	puer - i	agr - i	don - ă
Gen.	domin - ōrŭm	puer - orum	agr - orum	don - ōrŭm
Dat.	domin - īs	puer - is	agr - is	don - īs
Acc.	domin - ōs	puer - os	agr - os	don - ă
Voc.	domin - ī	puer - i	agr - i	don - ă
Abl.	domin - īs	puer - is	agr - is	don - is

Όπως το dominus κλίνονται και τα pŏpŭlus λαός, numĕrus αριθμός, nuntius άγγελος, κ.ά. Επίσης τα θηλυκά δευτερόκλιτα σε -us· τέτοια είναι τα ονόματα τωνδέντρων, όπως malus μηλιά, ficus συκιά, pirus αχλαδιά, pōpŭlus λεύκα κτλ., ακόμη τα ονόματα alvus κοιλιά, humus γη, vannus λικμός σιταριού, και τα θηλυκά που η λατινική τα πήρε από την ελληνική, π.χ. methŏdus μέθοδος, Aegyptus Αίγυπτος, κ.ά.τ.

Όπως το puer κλίνονται το gener γαμπρός, socer πεθερός, vesper εσπέρα, libĕri τα τέκνα (μόνο στον πληθυντικό) και το μοναδικό όνομα σε -ir vir άντρας.

Όπως το ager κλίνονται τα liber βιβλίο, caper τράγος, culter μαχαίρι, taber σιδηρουργός, κ.ά.τ.

Όπως το donum κλίνονται τα bellum πόλεμος, proelium μάχη, scutum ασπίδα, pericŭlum κίνδυνος, oppĭdum πόλη, templum ναός κ.ά.τ· ακόμη τρία ουδέτερα που λήγουν σε -us, το vulgus ή volgus όχλος, (που σπανιότατα έχει αιτιατική αρσενικού γένους volgum), το virus δηλητήριο και το pelăgus πέλαγος. Από αυτά τα volgus και virus απαντούν μόνο στον ενικό αριθμο, ενώ του pelăgus ο πληθυντικός είναι pelagē (πβ. πελάγη). (Βλ. και § 13,3).

18. Είναι αρκετά τα αρσενικά της δεύτερης κλίσεως που λήγουν σε -er, όπως puer, ager, κτλ. Αρχικά και τα ονόματα αυτά είχαν την κατάληξη -us (puer-us, όπως numer-us, agr-us κτλ.), αλλά την κατάληξη αυτή την απέβαλαν, όπως και την κατάληξη της κλητικής του ενικού -e.

Από τα ονόματα αυτά όσα μπροστά από το r του θέματος έχουν σύμφωνο (π.χ. agr-, libr-, κτλ.), ύστερα από την αποβολή των καταλήξεων -us και -e ανέπτυξαν μπροστά από το r ένα e βραχύ. (Έτσι προήλθε από το agr- το ager, από το libr- το liber, κτλ.). Στις άλλες πτώσεις τα ονόματα που λήγουν σε -er κλίνονται όπως ακριβώς και όσα λήγουν σε -us.

Σημείωση. Όμοια μεταβολή παθαίνουν κανονικά στην ονομαστική και κλητική του ενικού όταν χρησιμοποιούνται και στη λατινική γλώσσα, τα υπερδισύλλαβα ελληνικά δευτερόκλιτα κύρια ονόματα που τελειώνουν σε -ρος. π.χ. Alexander Αλέξανδρος (αντί Alexandr-us), Antipăter Αντίπατρος (αντί Antipatr-us). Αλλά Codrus Κόδρος. Μερικά απ' αυτά διφορούνται π.χ. Cassandrus και Cassander Κάσσανδρος, Euandrus και Euander Εύανδρος.

19. Ανωμαλίες μερικών δευτερόκλιτων ονομάτων.

1) Το όνομα deus θεός: α΄) δεν έχει εύχρηστη την κλητική του ενικού (dee)· αντί γι' αυτή οι ποιητές χρησιμοποιούν την κλητική του ονόματος divus (= θεός) dive, ενώ οι μεταγενέστεροι Λατίνοι την ενική ονομαστική deus (=ω θεέ)· β´) σ' όλες τις πτώσεις του πληθυντικού εκτός από την αιτιατική, έχει διπλούς και τριπλούς τύπους και σχηματίζεται ως εξής: dei (dii) di, deorum (deum), deis (diis) -dis, deos, dei (dii) di, deis (diis) dis.

2) Τα υπερδισύλλαβα ονόματα σε -ius και -ium στη γενική του ενικού πολλές φορές συναιρούν το τελικό ii σε i και τονίζονται, ύστερα από τη συναίρεση, στην παραλήγουσα, έστω και αν αυτή είναι βραχεία (αντίθετα προς τον κανόνα, § 7, 2 β´): Vergilius Βεργίλιος, gen. Vergilii και Vergili, officium υπηρεσία, καθήκον gen. officii και offici κτλ.

3) Τα κύρια ονόματα σε -ius, γνήσια Λατινικά, όπως Vergilius, Marius, Tullius κ.τ.τ. και το προσηγορικό filius (γιος), σχηματίζουν την κλητική του ενικού σε i αντί ie (με συναίρεση του ie σε i): Tulli = Τύλλιε, mi fili = παιδί μου.

3. Τρίτη κλίση (Declinatio tertia)

20. Η τρίτη κλίση περιέχει ονόματα και από τα τρία γένη όπως και η δεύτερη κλίση. Τα ονόματα αυτά:

1) στην ονομαστική του ενικού τελειώνουν σε ένα από τα φωνήεντα (a), e, ο ή σε ένα από τα ληκτικά σύμφωνα (ή ληκτικά συμφωνικά συμπλέγματα, § 4, 2 σημ.).

2) στη γενική του ενικού έχουν όλα κατάληξη -is: urb-s πόλη, gen. urb-is, mare (ουδ.) θάλασσα, gen. mar-is.

21. Τα τριτόκλιτα ονόματα

1) ανάλογα με το χαρακτήρα του θέματός τους (§ 13,4), (όπως και της αρχαίας ελληνικής τα τριτόκλιτα), είναι:

α΄) φωνηεντόληκτα· αυτά έχουν χαρακτήρα i, εκτός από τα ονόματα grus (γερανός) και sus (αγριόχοιρος), τα οποία έχουν χαρακτήρα u (gen. gru-is, su-is)·

β΄) συμφωνόληκτα με χαρακτήρα άφωνο (b, p-c, g-d-t), υγρό ή έρρινο (1, r, m, n) ή συριστικό (s ή ν): trabs (δοκάρι) (gen. tra-bis), bos (βόδι) (gen. bov-is), nix (χιόνι) (gen. niv-is) κτλ. (Βλ. § 4, 2 σημ.)·

2) τα φωνηεντόληκτα (εκτός από τα grus και sus) είναι όλα ισοσύλλαβα: civis πολίτης (gen. civis), sedes έδρα (gen. sedis). Τα συμφωνόληκτα είναι όλαπεριττοσύλλαβα: rex βασιλιάς· (gen. regis), lapis λίθος (gen. lapĭd-is).

Σημείωση. Κυρίως και τα φωνηεντόληκτα τριτόκλιτα αρχικά ήταν περιττοσύλλαβα, αλλά παρουσιάζονται ως ισοσύλλαβα, επειδή ο χαρακτήρας i του θέματος τους συγχωνεύτηκε με τo i και e των καταλήξεων που ακολουθεί.

22. Από τα τριτόκλιτα ονόματα

1) τα αρσενικά και τα θηλυκά έχουν σε όλες τις πτώσεις τις ίδιες καταλήξεις· από αυτά άλλα είναι καταληκτικά, δηλ. έχουν στην ενική ονομαστική την κατάληξη s, άλλα είναι ακατάληκτα χωρίς καμιά κατάληξη στην ενική ονομαστική: dux ηγεμόνας (από το duc-s), gen. duc-is, puppi-s πρύμνη gen. puppis, consul ύπατος, gen. consŭl-is, orātor ρήτορας, gen. oratōris, κτλ.

2) τα ουδέτερα έχουν τις ίδιες καταλήξεις με τα αρσενικά και θηλυκά μόνο στη γενική, τη δοτική και την αφαιρετική (ενικού και πληθυντικού), και είναι όλαακατάληκτα, δηλ. δεν έχουν καμιά κατάληξη στην ονομαστική του ενικού: anĭmal ζώο, gen. animāl-is, mare θάλασσα, gen. mar-is, κτλ. (Βλ. § 13, 3).

23. Από τα τριτόκλιτα ονόματα

1) άλλα είναι μονόθεμα, σχηματίζουν δηλ. όλες τις πτώσεις από ένα θέμα: dux (από το duc-s), gen. duc-is κτλ., lapis (από το lapid-s), gen. lapid-is κτλ., orātor ρήτορας, gen. oratōr-is κτλ.

2) άλλα είναι διπλόθεμα, σχηματίζονται δηλ. από δύο θέματα, ένα στην ονομαστική και κλητική και άλλο για τις άλλες πτώσεις: miles (στρατιώτης) (από το milet-s), gen. milit-is κτλ. homo άνθρωπος, gen. homin-is κτλ. corpus σώμα, gen. corpŏr-is κτλ.

Σημείωση. Από όσα λήγουν στην ενική ονομαστική σε -s και στη γενική σε –ris, πολλά φαινομενικά είναι διπλόθεμα, κυρίως αυτά είναι σιγμόληκτα μονόθεμα. Σ' αυτά ο χαρακτήρας s ανάμεσα σε δύο φωνήεντα τράπηκε σε r π.χ. mus ποντικός, gen. mur-is, corpus σώμα gen. corpŏris (και αρχικά corpŏs-is) (αρχικά ήταν mus-is πρβλ. μῦς-μυός από το μυσός), κ.ά.

24. Παραδείγματα τρίτης κλίσεως

Α' Αρσενικά και θηλυκά

1. Συμφωνόληκτα ή περιττοσύλλαβα

(καταληκτικά ή ακατάληκτα, μονόθεμα ή διπλόθεμα §§ 21-23)

(dux ηγεμόνας, θ. duc-, pastor βοσκός, θ. pastor-, homo άνθρωπος, θ. homo και homin-, urbs πόλη, θ. urb-)

Singularis
Nom.	dux(duc + s)	pastor	homo	urbs
Gen.	duc - ĭs	pastōr - is	homĭn - is	urb - is
Dat.	duc - ī	pastōr - i	homĭn - i	urb - i
Acc.	duc - ĕm	pastōr - em	homĭn - em	urb - em
Voc.*	dux	pastōr	homo	urbs
Abl.	duc - ĕ	pastōr - e	homĭn - e	urb - e
Ρluralis
Nom.	duc - ēs	pastōr - es	homĭn - es	urb - es
Gen.	duc - um	pastōr - um	homĭn - um	urb - ĭum
Dat.	duc - ĭbus	pastōr - ĭbus	homin - ĭbus	urb - ĭbus
Ace.	duc - ēs	pastōr - es	homin - es	urb - es
Voc.*	duc - ēs	pastōr - es	homin - es	urb - es
Abl.*	duc - ĭbus	pastōr - ĭbus	homin - ĭbus	urb - ĭbus

Όμοια κλίνονται τα: lux (luc-is, θηλ.) φως, rex (reg-is) βασιλιάς, lex (leg-is, θηλ.) νόμος, judex (judĭc-is) δικαστής, lapis (lapĭd-is) πέτρα, pes (ped-is) πόδι, civitas (civitat-is) πολιτεία, virtus (virtūt-is), αρετή, miles (milĭt-is) στρατιώτης, princeps (princĭp-is) άρχοντας, πρώτος, orator (oratōr-is) ρήτορας, uxor (uxōr-is) η σύζυγος, arbor (arbŏr-is, θηλ.) δέντρο, mos (mor-is αρσεν.) ήθος, flos (flor-is αρσεν.) άνθος, tellus (tellūr-is) γη, lepus (lepŏr-is) λαγός, mulier (muliĕr-is) γυναίκα, pulvis (pulvĕr-is) σκόνη, sermo (sermōn-is) λόγος, praedo (praedōn-is) ληστής, virgo (virgĭn-is) παρθένος, ordo (ordĭn-is αρσεν.) τάξη, flamen (flamĭn-is) ιερέας, tibīcen (tibicĭn-is) αυλητής - (κατά το urbs), stirps (stirp-is) ρίζα, arx (arc-is) ακρόπολη, gens (gent-is, θηλ.) έθνος, mors (mort-is, θηλ.) θάνατος, pons (pont-is αρσ.) γέφυρα κ.ά. (ανάμεσα σ' αυτά και το nix, niv-is, χιόνι, plur. gen. nivium∙ αρχικό θέμα ningu- [ πρβλ. ningu-it χιονίζει ]).

Σημείωση. Μερικά ακατάληκτα συμφωνόληκτα σε -er στις άλλες πτώσεις, εκτός από την ονομαστική και κλητική του ενικού, συγκόπτουν το e που βρίσκεται εμπρός από το χαρακτήρα r. Τέτοια είναι: α΄) τα συγγενικά ονόματα pater (patr-is) πατέρα, mater (matr-is) μητέρα και frater (fratr-is) αδελφός, β΄) τα ονόματα imber (imbr-is) βροχή, uter (utr-is) ασκί, venter (ventr-is αρσεν.) κοιλιά και τα ονόματα των τεσσάρων μηνών September (Septembr-is), October, November και December (πρβλ. τα αρχαία Ελληνικά συγκοπτόμενα τριτόκλιτα π.χ. πατήρ, πατρ-ός, πατέρ-α).

2. Φωνηεντόληκτα ή ισοσύλλαβα

(Μονόθεμα ή διπλόθεμα, §§ 21-23)

(civis πολίτης, θ. civi-, nubes νεφέλη, θ. nube- και nubi-)

Singularis			Pluralis
Nom. Gen. Dat. Acc. Voc. Abl.	civĭs civĭs civī civĕm civis civĕ	nūbēs nubĭs nubī nubĕm nubēs nubĕ	cives civĭ - ŭm civ - ĭbus civēs (ή civ - is) civēs civĭbus	nubes nubĭ - ŭm nubĭbus nubēs (ή nub - is) nubēs nubĭbus

Όμοια κλίνονται:

α΄) όπως το civĭs τα: avis (θηλ.) πτηνό, navis πλοίο, collis λόφος, fascis (αρσεν.) δέσμη, hostis εχθρός, orbis κύκλος, mensis μήνας, unguis νύχι, piscis ψάρι, vallis κοιλάδα κ.ά.

β΄) όπως το nubes τα: aedes (aed-is, θηλ.) ναός, sēdes (sed-is) έδρα (βλ. § 26, 4, Α´ σημ.) fames (fam-is) πείνα, nipes (rup-is, θηλ.) βράχος (απόκρημνος) κ.ά. (βλ. και § 16).

Β´ Ουδέτερα, συμφωνόληκτα ή φωνηεντόληκτα

(Μονόθεμα ή διπλόθεμα, §§ 21 - 23)

(aequor πέλαγος, θ. aequor-. nomen όνομα θ. nomen- και nomin-, opus, θ. opus- και oper-, mare θάλασσα, θ. mare- και mari-)

Singularis
Nom.	aequor	nomen	opus	mărĕ
Gen.	aequŏr - ĭs	nomĭn - is	opĕr - is	mar - ĭs
Dat.	aequŏr - ī	nomĭn - i	opĕr - i	mar - ī
Acc.	aequor	nomen	opus	mare
Voc.	aequor	nomen	opus	mare
Abl.	aequŏr - ĕ	nomĭne	opĕre	mar - ī
Pluralis
Nom.	aequŏr - ă	nomĭn - a	opĕr - a	mar - ĭă
Gen.	aequŏr - um	nomĭn - um	opĕr - um	mar - ĭŭm
Dat.	aequor - ĭbus	nomin - ĭbus	oper - ĭbus	mar - ĭbus
Acc.	aequŏr - ă	nomĭn - a	opĕr - a	mar - ĭă
Voc.	aequŏr - ă	nomĭn - a	opĕr - a	mar - ĭă
Abl.	aequor - ĭbus	nomin - ĭbus	oper - ĭbus	mar - ĭbus

Ομοια κλίνονται:

α΄) όπως το aequor τα: marmor (marmŏr-is) μάρμαρο, fulgur (fulgŭris) αστραπή, uber (ubĕr-is) μαστός, ōs (or-is) στόμα, aes (aer-is) χαλκός, ius (iur-is) το δίκαιο, κ.ά.

β΄) όπως το nomen τα: flumen (flumĭn-is) ποταμός, certāmen (certamĭn-is) αγώνας, caput (capĭt-is) κεφαλή κ.ά.

γ΄) όπως το opus τα: onus (onĕr-is) φορτίο, corpus (corpŏr-is) σώμα, robur (robŏr-is) ξύλο δρύινο κ.ά.

δ΄) όπως το mare τα: animal (animāl-is) ζώο, exemplar (exemplār-is) παράδειγμα, par (par-is) ζευγάρι κ.ά.

25. Καταλήξεις της τρίτης κλίσεως.

Singularis				Pluralis
	Αρσ. και θηλ.		Ουδ	Αρσ. και θηλ.		Ουδ.
Nom.	-s	ή —	—	-es	-a	(ή -ia)
Gen.	-is		-is	-um (ή -ium)	-um	(ή -ium)
Dai.	-i		-i	-ibus	-ibus
Acc.	-em	(ή im)	—	-es (ή -is)	-a	(ή -ia)
Voc.	-s	ή —	—	-es	-a	(ή -ia)
Abl.	-e	(ή -i)	-e ή -i	-ibus	-ibus

26. Διαφορετικός σχηματισμός μερικών πτώσεων των τριτοκλίτων.- Από τα τριτόκλιτα ονόματα:

1) Έχουν την αιτιατική του ενικού σε -im (αντί σε -em): α΄) τα εξής ισοσύλλαβα προσηγορικά ονόματα, febris πυρετός, puppis πρύμνη, sitis δίψα, turris πύργος, tussis βήχας, και secūris τσεκούρι, όλα θηλυκά (sing. acc. febrim, puppim, sitim, turrim, tussim, securim)· β΄) τα ισοσύλλαβα σε is ονόματα ποταμών και πόλεων, Albis Άλβις, Tibĕris Τίβερις, Neapŏlis Νεάπολη (sing. acc.Albim, Tiberim, Neapolim).

2) Έχουν την αφαιρετική του ενικού σε -i (αντί σε -e): α΄) όσα λήγουν στην αιτιατική του ενικού σε -im: febris – febri, puppis – puppi, Albis – Albi. κτλ.

Σημείωση. Στην αφαιρετική του ενικού πολλές φορές έχουν -i αντί -e και τα ονόματα civis πολίτης, ignis (αρσ.) φωτιά, navis πλοίο, και imber βροχή, (civi, igni, navi, imbri). Του ignis ο τύπος της ενικής αφαιρετικής igni είναι ο κανονικός στις φράσεις ferro et igni (= με φωτιά και σίδερο), aqua et igni interdicĕre (= να απαγορεύεται παροχή νερού και φωτιάς).

β΄) τα ονόματα μηνών σε -is ή -er. π.χ. Aprīlis, November κτλ. και τα προσηγορικά ονόματα σε -is, που αρχικά ήταν επίθετα, όπως aequālis ομήλικος, annālis (ενν. liber) το χρονικό, natalis (ενν. dies) η γενέθλιος, Atheniensis Αθηναίος κτλ. (sing. abl. Aprili, Novembri, aequali, annali, natali, Atheniensi)∙ αντιθέτως τα κύρια ονόματα που στην αρχή ήταν επίθετα, σχηματίζουν την αφαιρετική του ενικού κανονικά σε -e: Juvernālis, Celer, Felix, sing. abl. Juvernale, Celere, Felīce.

γ΄) τα ουδέτερα που λήγουν σε -e, -al (-al, -is) και -ar (-ar, -is) όπως mare, animal, calcar (πτερνιστήριο) (sing. abl. mari, animāli, calcāri).

3) Έχουν την ονομαστική (αιτιατική και κλητική) του πληθυντικού σε -ia όσα ουδέτερα τριτόκλιτα λήγουν σε -e, -al και -ar: mare, mar-ia, - animal, animal-ia - cal-car, calcar-ia. Ο σχηματισμός σε -ia της ονομαστικής πληθυντικής αυτών των ουδετέρων είναι κανονικός, γιατί το θέμα τους στην αρχή έχει το χαρακτήρα -i (βλ. § 21, 2 σημ.).

4) Έχουν τη γενική του πληθυντικού σε -ium (αντί σε -um):

Α΄) τα ισοσύλλαβα (ή φωνηεντόληκτα με χαρακτήρα i, §21, 1 α΄).

π.χ. civis – civium, collis – collium, navis – navium, aedes – aedium, nubes – nubium κτλ. (βλ. § 24, A´ 2). Εξαιρούνται τα canis σκύλος, iuvenis νεανίας και sedes έδρα (plur. gen. canum, iuvenum, sedum).

Β΄) από τα περιττοσύλλαβα (ή συμφωνόληκτα, § 21, 1β΄ και 2):

α΄) όσα έχουν θέμα που τελειώνει σε δύο ή περισσότερα σύμφωνα. π.χ. urbs (θ. urb-), arx (θ. arc-), pons (θ. pont-), nox (θ. noct-), os (oss-is κόκαλο, θ. oss-), imber (θ. imbr-): plur. gen. urb-ium, arc-ium, pont-ium, noct-ium, oss-ium, imbr-ium (βλ. § 24 A´ 1). Εξαιρούνται τα τρία συγγενικά ονόματα pater, mater, frater (θ. patr-, matr-, fratr-): plur. gen. patr-um, matr-um, fratr-um,

β΄) τα ονόματα dos (dot-is) προίκα, fauces (μόνο στον πληθυν.) ο λάρυγγας, fraus (fraudis) η απάτη, lis (lit-is) φιλονικία, mus (mur-is) ποντικός, nix (niv-is) χιόνι, vires (πληθ.) δύναμη, τα εθνικά σε -as (ātis) και -is (-itis), π.χ. Arpinas - Arpinates οι κάτοικοι του Αρπίνου, Samnis - Samnītes οι Σαμνίτες. Ακόμη τα ονόματα nostras ημεδαπός, vestras υμεδαπός, optimātes (πληθ.) οι αριστείς και penātes (πληθ.) οι πατρώοι θεοί: plur. gen. dot-ium, fauc-ium, fraud-ium, lit-ium, mur-ium, niv-ium, vir-ium, Arpinat-ium, Samnit-ium, nostrat-ium, vestrat-ium, optimat-ium, penat-ium.

Γ΄) τα ουδέτερα σε -e, -al και -ar: mare-mar-ium, animal-animal-ium, calcar-calcarium (βλ. § 24, Β΄ και ανωτέρω 2, γ΄ και 3).

Σημείωση. Τα ισοσύλλαβα ή φωνηεντόληκτα τριτόκλιτα σχηματίζουν κανονικά τη γενική πληθυντικού σε -ium, επειδή από την αρχή το θέμα τους έχει το χαρακτήρα i, π.χ civis (θ. civi-) civ-ium, aedes (θ. aedi-) aed-ium κτλ. Από τα περιττοσύλλαβα ή συμφωνόληκτα μερικά σχηματίζουν κανονικά τη γενική πληθυντικού σε -ium, επειδή και αυτά αρχικώς ήταν φωνηεντόληκτα (με χαρακτήρα i), π.χ. το ars τέχνη, pars μέρος, mors θάνατος, gens έθνος κ.ά. (η ονομαστική ενικού ήταν στην αρχή art-is, part-is, mort-is, gent-is). Τα άλλα συμφωνόληκτα που σχηματίζουν αυτή την πτώση σε -ium, τη σχηματίζουν κατ' αναλογίαν προς τα προηγούμενα: arx-arc-ium, urbs-urb-ium, pons-pont-ium, imber-imbr-ium, fraus-fraud-ium. κτλ.

5) όσα αρσενικά και θηλυκά σχηματίζουν τη γενική του πληθυντικού σε -ium, σχηματίζουν και την αιτιατική πληθυντικού συνήθως σε -is (αντί σε -es): civis-civis (= πολίτες), hostis-hostis (= εχθρούς), pars-partis (= μερίδες).

27. Ανώμαλα ονόματα της τρίτης κλίσεως.

1) Bos το βόδι, bov-is, bov-i, bov-em, bos, bov-e. Plur. bov-es, bo-um, bubus (ή bobus), κτλ. (θ. bo- και bov-)·

2) caro (θηλ.) κρέας, carn-is, κτλ. Plur. carn-es, carn-ium, κτλ. (θ. caro- και caru-)∙

3) iter (ουδ.) πορεία, itinĕr-is, itinĕr-i, iter, itiner-e. Plur. itinera, itinerum, κτλ. (θ. iter- και itiner-)·

4) Juppĭter ο Δίας, Jov-is, Jov-i, Jov-em, Juppiter, Jov-e^.

5) senex ο γέροντας, sen-is, sen-i κτλ. Plur. sen-es, sen-um, sen-ibus κτλ. (θ. senec- και sen-)·

6) vis δύναμη (γεν. και δοτ. λείπουν), acc. vim, abl. vi. Plur. vir-es, vir-ium, vir-ibus κτλ.

28. Τριτόκλιτα της λατινικής από τριτόκλιτα της αρχαίας ελληνικής γλώσσας.

Από τα τριτόκλιτα ονόματα (κύρια ή προσηγορικά) που προέρχονται από αρχαία ελληνικά τριτόκλιτα, μερικά κλίνονται σε όλες τις πτώσεις όπως η τρίτη κλίση της λατινικής∙ π.χ. Plato Πλάτων, Platōn-is, Platon-i, Platon-em κτλ. (όπως το sermo, sermōn-is κτλ. § 24, A´ 1).

Αρκετά όμως ονόματα αυτής της κατηγορίας σε μερικές πτώσεις σχηματίζουν τύπους όμοιους με τους αντίστοιχους της ελληνικής. Π.χ. aer αέρας, aether αιθέρας. Marathon Μαραθών - acc. aer-a, aethĕr-a, Marathon-a κτλ. Cyclops Κύκλωψ, acc. Cyclōpa Κύκλωπα, Cyclōpes Κύκλωπες, acc. Cyclōp-as.

4. Τέταρτη κλίση (Declinatio quarta).

29. Η τέταρτη κλίση περιέχει ονόματα και από τα τρία γένη, αρσενικά και θηλυκά σε -us (γεν. -us) και ουδέτερα σε -u (γεν. -us)· χαρακτήρας του αρχικού θέματος -u (§ 13, 4).

Παραδείγματα

(fructus καρπός, θ. fructu-, cornu κέρας, θ. cornu-)

Singularis			Pluralis
Nom.	fruct - ŭs	corn - ū	fruct - ūs	corn - ŭă
Gen.	fruct - ŭs	com - ūs	fruct - ŭŭm	corn - ŭŭm
Dat.	fruct - ŭī	corn - ū	fruct - ĭbus	corn - ĭbus
Acc.	truct - ŭm	corn - ū	fruct - ūs	corn - ŭă
Voc.	fruct - ŭs	corn - ū	fruct - ūs	corn - ŭă
Abl.	fruct - ū	corn - ū	fruct - ĭbus	corn - ĭbus

Κλίνονται:

α΄) όπως το fructus τα: sensus αίσθηση, senātus σύγκλητος, exercĭtus στρατός, equitātus ιππικό, peditātus πεζικό, impĕtus έφοδος, κτλ., (τα θηλυκά) acus βελόνη, manus το χέρι κτλ.

β΄) όπως το cornu τα: genu το γόνατο, veru οβολός κτλ.

30. Διαφορετικός σχηματισμός μερικών πτώσεων.- Από τα ονόματα της τέταρτης κλίσεως:

1) τη δοτική του ενικού τη σχηματίζουν κάποτε και όσα λήγουν σε -us (με συναίρεση του -ui σε -u) όπως τα ουδέτερα, π.χ. senatu (senatui)·

2) τη δοτική (και αφαιρετική) του πληθυντικού τη σχηματίζουν σε -ubus (αντί -ibus) τα ονόματα artus άρθρο (πληθ. artus τα μέλη του σώματος) και tribus «τριτύς» (= φυλή): artubus. tribubus· τα ονόματα lacus λίμνη και portus λιμάνι στην πτώση αυτή διφορούνται: lacibus και lacubus, portibus και portubus.

3) το όνομα domus (οικία) έχει και μερικούς τύπους σχηματισμένους με τις καταλήξεις της β΄ κλίσεως (κανονικά την αφαιρετική του ενικού και την αιτιατική του πληθυντικού): Singul. domus - domus - domui - domum - domus – domo. Plur. domus - domuum (και domorum) domĭbus - domos - domus - domibus.

Σημείωση. Υπάρχει και τύπος (της γενικής του ενικού ως τοπικής) domi, πάντοτε ως επίρρημα (= οίκοι).

31. Από τα ονόματα της τέταρτης κλίσεως σε -us θηλυκά είναι μόνο τα: acus βελόνη, domus οικία, idus (-uum, πληθυντικού μόνο) «αι ειδοί», manus χέρι, porticus στοά και tribus «τριττύς».

5. Πέμπτη κλίση (Declinatio quinta).

32. Η πέμπτη κλίση περιέχει ονόματα μόνο αρσενικά και θηλυκά που λήγουν σε -es (γεν -ēi ή ĕi): Χαρακτήρας του αρχικού θέματος e- (§ 13, 4).

Παραδείγματα

(dies ημέρα, θ. die-, res πράγμα, θ. re-, species όψη, θ. specie-)

	Singularis			Ρluralis
Nom.	diēs	rēs	speciēs	diēs	rēs	speciēs
Gen.	diēī	rĕi	speciēi	diērum	rērum	—
Dat.	diēī	rĕi	speciēi	diēbus	rēbus	—
Acc.	diĕm	rĕm	speciĕm	diēs	rēs	speciĕs
Voc.	diēs	rēs	speciēs	diēs	rēs	speciĕs
Abl.	diē	rē	speciē	diēbus	rēbus	—

Σημείωση.To e της παραλήγουσας στη γενική και τη δοτική του ενικού είναι μακρό, αν εμπρός από αυτό υπάρχει φωνήεν (diēi, speciēi), αντίθετα προς τον κανόνα (§ 6, 1 σημ.), και βραχύ, αν υπάρχει σύμφωνο (rĕi, fidĕi).

33. Από τα ονόματα της πέμπτης κλίσεως

1) τον πληθυντικό αριθμό σε όλες του τις πτώσεις τον σχηματίζουν μόνο τα dies ημέρα και res πράγμα. Τα άλλα από τον πληθυντικό έχουν μόνο ονομαστική, αιτιατική και κλητική ή δεν έχουν καθόλου πληθυντικό.

2) αρσενικά είναι μόνο το dies ημέρα (συνήθως) και το meridies μεσημβρία (πάντοτε). To dies είναι θηλυκό, ιδίως όταν σημαίνει χρόνο ή προθεσμία: longa dies μακρός χρόνος, certa dies ορισμένη προθεσμία.

6. Ανώμαλα ονόματα

34. Πολλά ονόματα της λατινικής, όπως και της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, είναι ανώμαλα, δηλ.:

1) ετερογενή (heterogenĕa)· π.χ.

frenum-i χαλινάρι	Plur frena και freni (αρσεν.)
iocus-i παιχνίδι	»    ioci και ioca (ουδ.)
locus-i τόπος	»    loci και loca (ουδ.)

(πρβλ. αρχ. ελλ. ο δεσμός - οι δεσμοί και τα δεσμά, κτλ.).

2) ετερόκλιτα (heteroclĭta). π.χ.

iugerum-i το πλέθρο	Plur.	iuger-a, -um, -ibus, όπως η γ´ κλίση
vas, vas-is, αγγείο	»	vasa, -orum, -is, όπως η β´ κλίση
requies-ētis ησυχία	Sing.	acc. και requiem, abl. requie, κατά την ε´ κλίση.

Σημείωση.Τα ficus-i συκιά και laurus-i δάφνη (της β´ κλίσεως) έχουν από την δ´ κλίση τις πτώσεις που λήγουν σε -us και -u.

3) αφθονούντα (abundantia), δηλ. ονόματα που κλίνονται

α´) σε δύο διαφορετικά γένη, όπως

baculum callum clipĕus pilĕus

-i -i -i -i

και baculus και callus και clipeum και pileum

-i -i -i -i

βακτηρία ο κάλος ασπίδα πίλος

 (πβ. αρχ. ελλ. ο ζυγός και το ζυγόν κτλ.)·

β´) σε δύο διαφορετικές κλίσεις, όπως

materia-ae	και materies-ei	ύλη
elephans-antis	και elephantus-i	ελέφαντας
plĕbs-plēbis	και plēbes-bĕi	ο λαός (οι πληβείοι)∙

γ´) σε διαφορετικό γένος και κλίση, όπως

alimonia	-ae	και alimonium	-i	τροφή
tapetum	-i	και tapes	-ētis	τάπητας
conātum	-i	και conātus	-us	απόπειρα
penum	-i	και penus	-ŏris	(ουδ.) και penus-us (θηλ.) τροφή

4) ελλειπτικά (defectiva)∙ αυτά είναι:

Α´) ελλειπτικά κατά τον αριθμό (defectiva numero), δηλαδή είναι:

α´) μόνο ενικού αριθμού (singularia tantum)· τέτοια κανονικώς είναι τα κύρια ονόματα προσώπων ή πραγμάτων, δηλ. πόλεων, ποταμών, βουνών, κ.τ.ό., όπως Sulla Σύλλας, Roma Ρώμη, Carthāgo Καρχηδών, Tiberi Τίβερις, Aetna Αίτνα κτλ., τα ονόματα αφηρημένων εννοιών, όπως iustitia δικαιοσύνη, piĕtas ευσέβεια κτλ.,τα ονόματα των φυσικών σωμάτων ή φαινομένων, όπως sol ήλιος, luna σελήνη, hiems χειμώνας, ver άνοιξη, κτλ., τα ονόματα των μετάλλων, όπως aurum χρυσός, argentum άργυρος, aes χαλκός κτλ.

β´) μόνο πληθυντικού αριθμού (pluralia tantum)· τέτοια κανονικώς είναι τα ονόματα των λαών ή εθνών, όπως Sabīni οι Σαβίνοι, Aedŭi οι Αίδουοι, Galli οι Γαλάτες κτλ., συγκροτημάτων νησιών ή βουνών, όπως Baleāres οι Βαλεαρίδες (νησιά), Alpes οι Άλπεις, κτλ., μερικών πόλεων, όπως Athēnae Αθήναι, Puteŏli οι Ποτίολοι (πόλη) κτλ., εορτών, όπως Bacchanalia τα Διονύσια. Saturnalia τα Κρόνια, κτλ.

Pluralia tantum, δηλ. εύχρηστα μόνο στον πληθυντικό αριθμό, είναι, εκτός από τα άλλα, τα εξής πιο συνηθισμένα ονόματα:

arma	-orum όπλα	superi	-orum οι άνω θεοί
moenia	-ium τείχη	infĕri	-orum οι κάτω θεοί
insidiae	-arum ενέδρα	manes	-ium οι ψυχές (των νεκρών)
spolia	-orum λάφυρα	divitiae	-arum ο πλούτος
indutiae	-arum ανακωχή	tenĕbrae	-arum το σκοτάδι
idus	-uum αι ειδοί (§31)	fauces	-ium ο λάρυγγας
			(26, 4, Β´, β´)
libĕri	-orum τα τέκνα (§17)	viscĕra	-um τα σπλάχνα
postĕri	-orum οι απόγονοι	nuptiae	-arum ο γάμος
maiōres	-um οι πρόγονοι	exsequiae	-arum η εκφορά

Σημείωση.Μερικά ονόματα στον πληθυντικό αριθμό αλλάζουν σημασία. π.χ.

Ενικός aedes-is ναός aqua-ae νερό auxilium-i βοήθεια castrum-i (ή μάλλον castellum-i) το φρούριο copia-ae αφθονία impedimentum-i εμπόδιο littera-ae γράμμα του αλφαβήτου opĕra-ae κόπος rostrum-i ράμφος ή έμβολο.

Πληθυντικός aedes-ium οικία aquae-arum ιαματικά νερά auxilia-orum επικουρικό στράτευμα castra-orum στρατόπεδο copiae-arum στρατεύματα impedimenta-orum αποσκευές litterae-arum επιστολή, συγγράμματα opĕrae-arum εργάτες rostra-orum το δημόσιο βήμα (στη ρωμαϊκή αγορά).

Β´) ελλειπτικά κατά την πτώση (defectiva casibus)· πιο συνηθισμένα είναι τα εξής:

dicis (γεν. ενικ.) εύχρηστο στις φράσεις dicis causā και dicis gratia (= για τον τύπο).

fas όπως και nefas ανόσιο, εύχρηστο μόνο στην ονομαστική του ενικού.

fors τύχη, εύχρηστο ακόμη και στην αφαιρετική ενικού forte κατά τύχην.

infitias (αιτ. πληθ.) εύχρηστο στη φράση infitias ire «αρνείσθαι».

pondo (αφαιρ. ενικ.) το βάρος, εύχρηστο στις φράσεις: uncia pondo μια ουγγιά (το βάρος), corōna aurea pondo ducentum (§ 15, 2) librarum στεφάνι χρυσό διακοσίων λιτρών (βάρος).

sponte (αφαιρ. ενικ. του άχρηστου ονόματος spons, θηλ.). εύχρηστο κυρίως στις φράσεις meā (tuā, suā) sponte με τη δική μου (τη δική σου, τη δική του) βούληση.

vicis (γεν. ενικ. του άχρηστου vix ή vicis εναλλαγή), σε χρήση η αιτιατική vicem, η αφαιρετική vice και του πληθυντικού η ονομαστική και η αιτιατική vices και η αφαιρετική vicibus (βλ. και § 27, 6 [vis]).

5) Άκλιτα (indeclinabilia)∙ τέτοια είναι το instar (ουδ. ονομ. και αιτ. ενικ.) είδος - μορφή, mane (ουδ. ονομ. αιτ. και αφαιρ. ενικ.) πρωΐ και secus (ουδ. ονομ. και αιτ.) γένος - φύλο.