ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Σόνια Σιούτη
ΓΟΡΓΙΟΥ, ΕΛΕΝΗΣ ΕΓΚΩΜΙΟΝ
Το Ἑλένης
ἐγκώμιον, ένα από τα ελάχιστα έργα σοφιστών που σώζονται ολόκληρα, στην
ουσία δεν είναι εγκώμιο αλλά "υπεράσπιση" της Ελένης. Πρόκειται για
ρητορική επίδειξη, γραμμένη σε αττική διάλεκτο και στο γνωστό, περίτεχνο ύφος
του Γοργία, ο οποίος πρωτοήρθε στην Αθήνα το 427 π.Χ. ως απεσταλμένος της
πατρίδας του (των Λεοντίνων). Έχει διατυπωθεί η εικασία ότι το έργο
περιλαμβανόταν στην τέχνη (εγχειρίδιο ρητορικής) που φέρεται
να είχε γράψει ο Γοργίας. Στο Ἑλένης ἐγκώμιον ο Γοργίας
αναλαμβάνει να αποδείξει ότι η Ελένη δεν ευθύνεται που ακολούθησε τον Πάρη,
όποιος και αν ήταν ο λόγος. Εισαγωγικά απαριθμούνται τέσσερις παράγοντες στους
οποίους θα μπορούσε να αποδοθεί η ευθύνη για την απόφασή της: 1) οι θεοί και η
τύχη, 2) η βία, 3) ο πειστικός λόγος και 4) ο έρωτας. Στη συνέχεια ο Γοργίας
εξετάζει έναν ένα με τη σειρά τους τέσσερις αυτούς παράγοντες και καταλήγει στο
συμπέρασμα ότι και στις τέσσερις περιπτώσεις έχουμε να κάνουμε με δυνάμεις πολύ
πιο ισχυρές από τη θέληση ενός ανθρώπου.
Κόσμος πόλει μὲν εὐανδρία, σώματι δὲ κάλλος,
ψυχῇ δὲ σοφία, πράγματι δὲ ἀρετή, λόγῳ δὲ ἀλήθεια· τὰ δὲ ἐναντία τούτων
ἀκοσμία. ἄνδρα δὲ καὶ γυναῖκα καὶ λόγον καὶ ἔργον καὶ πόλιν καὶ πρᾶγμα χρὴ
τὸ μὲν ἄξιον ἐπαίνου ἐπαίνῳ τιμᾶν, τῷ δὲ ἀναξίῳ μῶμον ἐπιθεῖναι· ἴση γὰρ ἁμαρτία
καὶ ἀμαθία μέμφεσθαί τε τὰ ἐπαινετὰ καὶ ἐπαινεῖν τὰ μωμητά. τοῦ δ' αὐτοῦ ἀνδρὸς
λέξαι τε τὸ δέον ὀρθῶς καὶ ἐλέγξαι τοὺς μεμφομένους Ἑλένην, γυναῖκα περὶ ἧς
ὁμόφωνος καὶ ὁμόψυχος γέγονεν ἥ τε τῶν ποιητῶν ἀκουσάντων πίστις ἥ τε τοῦ
ὀνόματος φήμη, ὃ τῶν συμφορῶν μνήμη γέγονεν. ἐγὼ δὲ βούλομαι λογισμόν
τινα τῷ λόγῳ δοὺς τὴν μὲν κακῶς ἀκούουσαν παῦσαι τῆς αἰτίας, τοὺς δὲ
μεμφομένους ψευδομένους ἐπιδεῖξαι καὶ δείξας τἀληθὲς ἢ παῦσαι τῆς ἀμαθίας.
ὅτι μὲν οὖν φύσει καὶ γένει τὰ πρῶτα τῶν πρώτων
ἀνδρῶν καὶ γυναικῶν ἡ γυνὴ περὶ ἧς ὅδε ὁ λόγος, οὐκ ἄδηλον, οὐδὲ ὀλίγοις.
δῆλον γὰρ ὡς μητρὸς μὲν Λήδας, πατρὸς δὲ τοῦ μὲν γενομένου θεοῦ, τοῦ δὲ
λεγομένου θνητοῦ, Τυνδάρεω καὶ Διός, ὧν ὁ μὲν διὰ τὸ εἶναι ἔδοξεν, ὁ δὲ
διὰ τὸ φάναι ἐλέγχθη. καὶ ἦν ὁ μὲν ἀνδρῶν κράτιστος ὁ δὲ πάντων τύραννος.
ἐκ τοιούτων δὲ γενομένη ἔσχε τὸ ἰσόθεον κάλλος, ὃ λαβοῦσα καὶ οὐ λαθοῦσα ἔσχε·
πλείστας δὲ πλείστοις ἐπιθυμίας ἔρωτος ἐνειργάσατο, ἑνὶ δὲ σώματι πολλὰ σώματα
συνήγαγεν ἀνδρῶν ἐπὶ μεγάλοις μέγα φρονούντων, ὧν οἱ μὲν πλούτου μεγέθη, οἱ δὲ
εὐγενείας παλαιᾶς εὐδοξίαν, οἱ δὲ ἀλκῆς οὶκείας εὐεξίαν, οἱ δὲ σοφίας ἐπικτήτου
δύναμιν ἔσχον· καὶ ἧκον ἅπαντες ὑπ' ἔρωτός τε φιλονίκου φιλοτιμίας τε ἀνικήτου.
ὅστις μὲν οὖν καὶ δι' ὅτι καὶ ὅπως ἀπέπλησε τὸν ἔρωτα τὴν Ἑλένην λαβών, οὐ
λέξω· τὸ γὰρ τοῖς εἰδόσιν ἃ ἴσασι λέγειν πίστιν μὲν ἔχει, τέρψιν δὲ οὐ φέρει.
τὸν χρόνον δὲ τῷ λόγῳ τὸν τότε νῦν ὑπερβὰς ἐπὶ τὴν ἀρχὴν τοῦ μέλλοντος λόγου
προβήσομαι, καὶ προθήσομαι τὰς αἰτίας, δι' ἃς εἰκὸς ἦν γενέσθαι τὸν τῆς Ἑλένης
εἰς τὴν Τροίαν στόλον.
1.
Να
μεταφράσετε την πρώτη παράγραφο στα νέα ελληνικά.
2.
Να
καταγράψετε τα χαρακτηριστικά της Ελένης, έτσι όπως παρουσιάζονται στο παραπάνω
κείμενο.
3.
Κόσμος πόλει μὲν εὐανδρία, σώματι δὲ κάλλος,
ψυχῇ δὲ σοφία, πράγματι δὲ ἀρετή, λόγῳ δὲ ἀλήθεια· τὰ δὲ ἐναντία τούτων
ἀκοσμία. ἄνδρα δὲ καὶ γυναῖκα καὶ λόγον καὶ ἔργον καὶ πόλιν καὶ πρᾶγμα χρὴ
τὸ μὲν ἄξιον ἐπαίνου ἐπαίνῳ τιμᾶν, τῷ δὲ ἀναξίῳ μῶμον ἐπιθεῖναι: Να μεταφέρετε όλα τα ουσιαστικά του κειμένου
στον άλλο αριθμό, διατηρώντας την πτώση.
4.
Τυνδάρεω:
Να αναγνωρίσετε τον τύπο γραμματικά και να τον κλίνετε.
5.
δούς:
Να κλίνετε την προστακτική στον ίδιο χρόνο και στην ίδια φωνή.
6.
ὁ δὲ διὰ τὸ φάναι ἐλέγχθη: Να κλίνετε την προστακτική των ρηματικών
τύπων στον ίδιο χρόνο και στην ίδια φωνή.
7.
ὅστις μὲν οὖν καὶ δι' ὅτι καὶ ὅπως ἀπέπλησε
τὸν ἔρωτα τὴν Ἑλένην λαβών, οὐ λέξω:
Να επισημάνετε τις δευτερεύουσες προτάσεις και να γράψετε το είδος τους και τον
συντακτικό τους ρόλο.
8.
τὸν χρόνον δὲ τῷ λόγῳ τὸν τότε νῦν ὑπερβὰς
ἐπὶ τὴν ἀρχὴν τοῦ μέλλοντος λόγου προβήσομαι, καὶ προθήσομαι τὰς αἰτίας, δι' ἃς
εἰκὸς ἦν γενέσθαι τὸν τῆς Ἑλένης εἰς τὴν Τροίαν στόλον: Να χαρακτηρίσετε συντακτικά όλους τους
επιρρηματικούς προσδιορισμούς του αποσπάσματος.
