Τα παραθετικά των επιρρημάτων της λατινικής

Θετικός βαθμός

Για να σχηματίσουμε τον θετικό βαθμό ενός επιρρήματος που προέρχεται από επίθετο ακολουθούμε τα εξής βήματα:

1.       Σχηματίζουμε τη γενική ενικού του επιθέτου στο αρσενικό γένος

π.χ. gratus γεν. grat -i, pulcher γεν. pulchr -i, liber γεν. liber -i, gravis γεν. grav -is, ferox γεν. feroc -is, impudens γεν. impudent -is, celer γεν. celer -is, acer γεν. acr -is, malus γεν. mal –i

2.       Αφαιρούμε την κατάληξη -i (για τα επίθετα της β΄ κλίσης) ή την κατάληξη -is (για τα επίθετα της γ΄ κλίσης).

3.       Προσθέτουμε ως κατάληξη

o    στα επιρρήματα που προέρχονται από επίθετα της β΄ κλίσης το -e

o    στα επιρρήματα που προέρχονται από επίθετα της γ΄ κλίσης το -iter

o    στα επιρρήματα που προέρχονται από επίθετα της γ΄ κλίσης που λήγουν σε -ens (-entis), -ans (-antis), ers (-ertis) το -er

π.χ. grat -e, pulchr -e, liber -e, grav -iter, feroc -iter, impudent -er, celer -iter, acr -iter, mal –e

Συγκριτικός βαθμός

Ο συγκριτικός βαθμός του επιρρήματος ταυτίζεται με την αιτιατική ενικού του συγκριτικού βαθμού του ουδετέρου γένους του επιθέτου

π.χ. grat -ius, pulchr -ius, liber -ius, grav -ius, feroc -ius, impudent -ius, celer -ius, acr -ius, pe -ius

Υπερθετικός βαθμός

Ο υπερθετικός βαθμός του επιρρήματος σχηματίζεται από τον υπερθετικό βαθμό του επιθέτου με την κατάληξη –e

π.χ. gratissime, pulcherrime, liberrime, gravissime, ferocissime, impudentissime, celerrime, acerrime, pessime

επίθετο	επίρρημα
	θετικός	συγκριτικός	υπερθετικός
gratus (grat -i) pulcher (pulchr -i) liber (liber -i) gravis (grav -is) ferox (feroc -is) impudens (impudent -is) celer (celer -is) acer (acr -is) malus (mal -i)	grat -e pulchr -e liber -e grav -iter feroc -iter impudent -er celer -iter acr -iter mal -e	grat -ius pulchr -ius liber -ius grav -ius feroc -ius impudent -ius celer -ius acr -ius pe -ius	gratissime pulcherrime liberrime gravissime ferocissime impudentissime celerrime acerrime pessime

Διαφορά στο σχηματισμό του θετικού βαθμού

επίθετο	επίρρημα
	θετικός	συγκριτικός	υπερθετικός
bonus (bon -i) facilis (facil -is) durus (dur -i) tristis (trist -is) mitis (mit -is) secretus (secret -i)	bene facile dure και duriter triste και tristiter mite και mititer secrete και secreto	melius facilius durius tristius mitius secretius	optime facillime durissime tristissime mitissime ―

Τα επίθετα bonus, facilis, durus, tristis, mitis και secretus παρουσιάζουν κάποιες διαφορές στον σχηματισμό του θετικού βαθμού. Συγκεκριμένα:

Ανώμαλα παραθετικά επιρρημάτων

Τα παρακάτω επιρρήματα που συναντώνται στο σχολικό εγχειρίδιο (τα περισσότερα από τα οποία δεν παράγονται από επίθετα) σχηματίζουν με διαφορετικό τρόπο τους 3 βαθμούς

θετικός	συγκριτικός	υπερθετικός
multum (= πολύ)	plus	plurimum
non multum ή paulum (= λίγο)	minus	minime
magnopere (ή magno opere) (= πολύ)	magis	maxime
prope (= κοντά)	propius	proxime
diu (= πολύ χρόνο)	diutius	diutissime
prae (= πριν)	prius	primum/ primo
post (= ύστερα)	posterius	postremo/ postremum
satis (= αρκετά)	satius	―
supra (= πάνω)	superius	summe

Τα παραθετικά των επιθέτων της λατινικής

·         Παραθετικά σχηματίζουν τα επίθετα, τα επιρρήματα αλλά και οι επιθετικές μετοχές.

Δεν έχουν όμως όσα δηλώνουν ύλη, τόπο ή χρόνο, μέτρο, συγγένεια ή καταγωγή, τέλεια ή αρνητική έννοια (immortalis -34, αθάνατος), προέρχονται από ουσιαστικά (sonorus-27, ηχηρός από το sonor) ή έχουν ως α΄ συνθετικό τις προθέσεις super-, per-, prae-. Εξαιρείται το praecox (25). 

·        

Α. Σχηματισμός:

α) Ο συγκριτικός βαθμός προκύπτει από την προσθήκη της κατάληξης -ior (για το αρσενικό και θηλυκό) και -ius (για το ουδέτερο) στο θέμα του επιθέτου, το οποίο το βρίσκουμε πάντα από τη γενική ενικού αν αφαιρέσουμε την κατάληξη -i (για τα 2κλιτα) και -is (για τα 3κλιτα)

	αρσενικό + θηλυκό	ουδέτερο
(modestus, -a, -um) (grandis, -is, -e) (pulcher, -chra, -chrum) (tener, -era, -erum) (acer, acris, acre) (celer, -eris, -ere)	modest -ior, grand -ior, pulchr -ior, tener -ior, acr -ior, celer                  -ior,	modest -ius grand -ius pulchr -ius tener -ius acr -ius celer                -ius

β) Ο υπερθετικός βαθμός, αντίστοιχα, προκύπτει από την προσθήκη της κατάληξης -issimus, -issima, -issimum στο θέμα της γενικής. Εξαιρούνται τα δευτερόκλιτα και τριτόκλιτα επίθετα που το αρσενικό γένος στην ονομαστική του ενικού λήγει σε -er. Σε αυτά τα επίθετα, για τον σχηματισμό του υπερθετικού, προσθέτουμε την κατάληξη -rimus, -rima, -rimum στην ονομαστική ενικού του αρσενικού γένους. 

θετικός	συγκριτικός	υπερθετικός
(modestus, -a, -um) (grandis, -is, -e) (pulcher, -chra, -chrum) (tener, -era, -erum) (acer, acris, acre) (celer,- eris, -ere)	modest -ior, modest -ius grand -ior, grand -ius pulchr-ior, pulchr-ius tener-ior, tener-ius acr-ior, acr-ius celer-ior, celer-ius	modest-issimus, -a, -um grand-issimus, -a, -um pulcher-rimus, -a, -um tener-rimus, -a, -um acer-rimus, -a, -um celer-rimus, -a, -um

Αξιοπρόσεκτες παρατηρήσεις

·        Τα δευτερόκλιτα επίθετα που λήγουν σε -quus, -a, -um σχηματίζουν κανονικά τα παραθετικά,
π.χ. antiquus: antiquior, -ius/ antiquissimus, -a, -um (41)

·        Τα επίθετα facilis (36), difficilis, similis, dissimilis, humilis, gracilis σχηματίζουν τον υπερθετικό με την κατάληξη -limus, -a, -um (στο θέμα του θετικού) 

π.χ. facillimus, -a, -um
       simillimus, -a, -um

·        Τα επίθετα dexter, -tra, -trum (34) (= δεξιός) και sinister, -tra, -trum (= αριστερός) σχηματίζουν αντίστοιχα συγκριτικό dexterior, -ius και υπερθετικό dextimus και συγκριτικό sinisterior, -ius (γιατί τα επίθετα dexter και sinister σπανιώτερα απαντώνται και ως dexter, -era, -erum και sinister, -era, -erum)

·        Το επίθετο maturus, -a, -um (27) σχηματίζει ομαλό συγκριτικό maturior, maturius και υπερθετικόmaturissimus, -a, -um αλλά και maturrimus, -a, -um

·        Έχουν διπλό υπερθετικό:

exterus, -a, -um	exterior, -ius	extremus, -a, -um/ extimus,  -a, -um (25)
posterus, -a, -um	posterior, -ius	postremus, -a, -um/ postumus, -a, -um (48)
superus, -a, -um	superior, -ius	supremus, -a, -um/ summus, -a, -um (28)
inferus, -a, -um	inferior, -ius	infimus, -a, -um/ imus, -a, -um

·        Τα δευτερόκλιτα επίθετα που πριν από την κατάληξη -us έχουν φωνήεν e, i, u σχηματίζουν τα παραθετικά τους περιφραστικά, με τη βοήθεια των παραθετικών του επιρρήματος magnopere

nimius, -a, -um

magis nimius, -a, -um

maxime nimius, -a, -um (25)

·        Παραθετικά επίθετα χωρίς θετικό βαθμό (γιατί σχηματίστηκαν από προθέσεις ή επιρρήματα):

(prae = εμπρός)	prior, -ius	primus, -a, -um (41)
(prope = κοντά)	propior, -ius	proximus, -a, -um

·        Επίθετα χωρίς συγκριτικό ή υπερθετικό βαθμό:

α. χωρίς συγκριτικό:

novus	(recentior, -ius)	novissimus, -a, -um(26)
sacer	(sanctior, -ius)	sacerrimus, -a, -um

β. χωρίς υπερθετικό:

alacer	alacrior (13)
iuvenis	iunior
senex	senior (40)

·        Όσα δευτερόκλιτα σύνθετα επίθετα λήγουν σε -ficus, -dicus, -volus σχηματίζουν παραθετικά σε -entior,-ius και -entissimus, -a, -um

beneficus

beneficentior, -ius

beneficentissimus, -a, -um(4)

·        Ανώμαλος σχηματισμός παραθετικών

bonus	melior, -us	optimus, -a, -um (41)
malus	peior, -ius	pessimus, -a, -um
magnus	maior, -ius	maximus, -a, -um (36)
parvus	minor, -us	minimus, -a, -um (27)
multi-ae-a	plures, (i)a	plurimi, -ae, -a (27)
inops	egentior, -ius	egentissimus, -a, -um (44): δανείζεται παραθετικά από το egens, -ntis

·        Του επιθέτου libens συναντούμε μόνο το επίρρημα libenter (30)

Β. Κλίση παραθετικών

α. Ο συγκριτικός των επιθέτων κλίνεται όπως των τριτοκλίτων δικαταλήκτων επιθέτων αλλά σχηματίζουν:

αφαιρετική ενικού, όλων των γενών, -e
ονομ., αιτιατ., κλητ. πληθ. ουδετέρου γένους -a
γενική πληθυντικού, όλων των γενών, -um 
Εξαιρείται ο συγκριτικός του multi,-ae,-a που είναι plures, plura/ pluria και στη γενική πληθυντικού κάνει plurium (όμοια και το complures -34) 

(Να θυμίσουμε ότι στα τριτόκλιτα επίθετα έχουμε: 
αφαιρετική ενικού, -i
πληθυντικός ουδετέρου, -ia
γενική πληθυντικού, -ium

ενώ στην τριτόκλιτη μετοχή του Ενεστώτα: αφαιρετική ενικού σε -e, αν είναι επιρρηματική, -i, αν είναι επιθετική μετοχή (ως επιθετικός προσδιορισμός) 
πληθυντικό ουδετέρου, ονομαστική, αιτιατική και κλητική, -ia
γενική πληθυντικού όλων των γενών -ium) 

β. Ο υπερθετικός των επιθέτων κλίνεται όπως των δευτεροκλίτων τρικαταλήκτων επιθέτων. Παραθέτουμε την κλίση ενός επιθέτου στον συγκριτικό βαθμό. 

Ενικός Αριθμός

	αρσενικό + θηλυκό	ουδέτερο
Ονομ. Γεν. Δοτ. Αιτ. Κλητ. Αφαιρ.	melior melioris meliori meliorem melior meliore	melius melioris meliori melius melius meliore

Πληθυντικός Αριθμός

	αρσενικό + θηλυκό	ουδέτερο
Ονομ. Γεν. Δοτ. Αιτ. Κλητ. Αφαιρ.	meliores meliorum melioribus meliores meliores melioribus	meliora meliorum melioribus meliora meliora melioribus