Η ιστορία του ανθρώπου
είναι η ιστορία του λόγου του . Η γλώσσα είναι αυτό που διακρίνει τον άνθρωπο από τα άλλα ζώα. Ξεκίνησε , βέβαια , η ομιλία
πριν από χιλιάδες χρόνια ως όργανο επικοινωνίας ανάμεσα στα μέλη μιας
ανθρώπινης ομάδας , και φαίνεται να αληθεύει η υπόθεση ότι η συνεννόηση
προηγήθηκε της νόησης . Και στα ζώα, παρατηρεί η ζωοσημειολογία, η ίδια ανάγκη
επικοινωνίας γέννησε τα ποικίλα επικοινωνιακά τους συστήματα , που παρέμειναν
και παραμένουν στο επίπεδο της αυτοματικής πράξης.
Στον άνθρωπο,
αντίθετα, η ικανότητα επικοινωνίας
κατορθώθηκε όχι μόνο ως αυτοματική πράξη αλλά και ως λεκτική πράξη. Με τον
καιρό δηλαδή ξεπεράστηκε η αυτοματική αντίδραση – το αίσθημα, η «δυνάμει»
συνείδηση , έγινε η λεκτική κρυστάλλωσή της. Και από τότε η γλώσσα απόχτησε τη
δύναμη να αναλύει την εμπειρία σε θεωρητικά στοιχεία και να βοηθά τον άνθρωπο
να ξεπεράσει τον άμεσα δοσμένο σε ατομικές εμπειρίες κόσμο.
Από τα παραπάνω
γίνεται κατανοητό ότι ο κόσμος που
γνωρίζει ο άνθρωπος είναι ο κόσμος της γλώσσας. Τον ζει και τον γνωρίζει μέσα
από τις λέξεις. Ο κόσμος της αίσθησης , του «αισθάνεσθαι», αποχωρίστηκε στο νου
του από τον κόσμο της γλώσσας . Από τη μια μεριά η αίσθηση – τα αισθητά – και
από την άλλη η γλώσσα – νοήματα , σημασίες. Χωρίστηκε στο νου του ανθρώπου η
λέξη «θάλασσα» λ.χ. από τη θάλασσα σαν αισθητό. Φθογγικό , φωνητικό μόρφωμα η
λέξη της . Άμεσης αίσθησης το ένα , νόημα το άλλο. Κατάλαβε τότε ο άνθρωπος πως
της ανθρώπινης ύπαρξης η γνώση και το ίδιο το «γιγνώσκειν» είναι από παντού
κλεισμένα στη γλώσσα˙ πως η ζωή , η προσωπική και η κοινωνική , γνωστικά είναι
παντού κλεισμένη στη γλώσσα˙ και πως αυτά που ξέρει , αυτά που έμαθε και
μαθαίνει για την Ύλη , για το Είναι , είναι το νόημα των λέξεων , με τις οποίες
τα ονομάτισε και τα ονοματίζει. Ακόμα το κύριο : πως η λέξη κάνει γνωστή τη
«γνώση».
Σήμερα θεωρείται αδιανόητη η εξωγλωσσική ή αλεκτική σκέψη.
Από τη στιγμή που η γλώσσα γλίστρησε σε έννοια και ο άνθρωπος «γνώρισε» ,
πέρασε δηλαδή από τον αυτοματισμό της αίσθησης στη νόηση , η γλώσσα έγινε το
δεύτερο σύστημα σηματοδότησης που αντικατέστησε εντελώς το πρώτο – τα ίδια τα
πράγματα. Έκτοτε η πραγματικότητα μετατρέπεται σε λόγο˙ το πραγματικό γίνεται
λογικό , το υλικό γίνεται πνευματικό και η εμπειρία κωδικοποιείται λεξιλογικά.
Σκέψη και ομιλία δεν μπορούν πια να υπάρξουν η μια χωρίς την άλλη. Η γλώσσα ενσαρκώνει τη σκέψη και η σκέψη
ουσιώνεται με τη γλώσσα. Η γλώσσα συνεπώς δεν είναι φόρεμα που μπορούμε να το
αλλάζουμε κατά τις περιστάσεις , αλλά είναι η ίδια η σκέψη και η αντίληψη , το
ίδιο το αίσθημά μας , και αυτά είναι που δεν αποβάλλονται ούτε αλλάζουν.
Συμπερασματικά θα
λέγαμε ότι ο διαρθρωμένος λόγος δεν αποτελεί μόνο ένα μέσο επικοινωνίας αλλά
και κύριο μέσο διαμόρφωσης της σκέψης μας. Η γλώσσα είναι που έφτιαξε και
διαμόρφωσε και διέπλασε τον άνθρωπο από μονάδα αίσθησης σε μονάδα νόησης.
Βασίλης Αν. Λιαπής , Γλώσσα η Ελληνική , εκδ.Βάνιας ,
Θεσσαλονίκη 1994
Σχόλια